Τροφιμογενείς λοιμώξεις και συνήθειες που πρέπει να προσέξουμε στην εγκυμοσύνη
Γράφει η Κυριακή Παπαδοπούλου
Η εγκυμοσύνη αποτελεί αναμφισβήτητα μια από τις σημαντικότερες περιόδους στη ζωή μιας γυναίκας, κατά τη διάρκεια της οποίας οφείλει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική καθώς παύει πλέον να είναι υπεύθυνη μόνο για τον εαυτό της. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ορισμένες συνήθειες που διατηρούσε πριν την εγκυμοσύνη, αναφορικά με τη διατροφή αλλά και τον γενικότερο τρόπο ζωής της, μπορεί να χρειαστεί να τις ελαττώσει, να τις τροποποιήσει ή ακόμη και να τις απομακρύνει από την καθημερινότητά της, προκειμένου να διαφυλάξει την υγεία τη δική της αλλά και του εμβρύου που κυοφορεί.
Οι περισσότερες τροφές σε στερεή και υγρή μορφή είναι ασφαλείς για κατανάλωση κατά τη διάρκεια της κύησης, ωστόσο, η έγκυος είναι περισσότερο ευάλωτη σε τροφογενείς ή τροφιμογενείς λοιμώξεις, λόγω της μειωμένης κυτταρικής ανοσίας που παρατηρείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι πιο γνωστές τροφιμογενείς λοιμώξεις που μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα επικίνδυνες για την υγεία της εγκύου και του εμβρύου είναι η τοξοπλάσμωση, η λιστερίωση και η λοίμωξη από σαλμονέλλα και καμπυλοβακτήριο.
Το τοξόπλασμα (Τoxoplasma gondii) αποτελεί ένα επιβλαβές παράσιτο, το οποίο μεταδίδεται στον άνθρωπο μέσω της κατανάλωσης ωμού ή μη καλοψημένου μολυσμένου κρέατος ή παραπροϊόντων του, είτε μέσω κατανάλωσης ωοκύστεων που εντοπίζονται σε περιττώματα γάτας και μπορούν να επιμολύνουν φρούτα και λαχανικά. Κατά συνέπεια, η κατανάλωση ωμού ή μη καλά μαγειρεμένου κρέατος, άπλυτων ή μη καλά πλυμένων φρούτων και λαχανικών, η επαφή με μολυσμένο νερό, έδαφος, εξωτερικούς χώρους που μπορεί να βρεθούν κόπρανα γάτας προσβάλλουν την υγεία του ανθρώπου προκαλώντας τοξοπλάσμωση. Επιπλέον, η μετάδοση μπορεί να γίνει κάθετα από τη μητέρα στο έμβρυο, με μεγαλύτερη πιθανότητα αυτό να συμβεί κατά το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, ενώ μεγαλύτερος βαθμός σοβαρότητας της τοξοπλάσμωσης παρατηρείται συνήθως κατά το πρώτο τρίμηνο. Η τοξοπλάσμωση μπορεί οδηγήσει σε αποβολή, αλλά και να είναι αρκετά επιβλαβής για τη μετέπειτα ζωή του βρέφους που θα γεννηθεί καθώς μπορεί να του προκαλέσει απώλεια ακοής, τύφλωση, ψυχοκινητική καθυστέρηση και άλλες αναπηρίες.
Η τροφολοίμωξη με λιστέρια (Listeria monocytogenes) ονομάζεται λιστερίωση και σχετίζεται κυρίως με την κατανάλωση έτοιμων προς κατανάλωση προϊόντων, για τα οποία δεν απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία, όπως είναι τα ωμά κρέατα, πουλερικά, ψάρια, και τα μη παστεριωμένα γάλατα, γαλακτοκομικά και χυμοί, καθώς το συγκεκριμένο βακτήριο μπορεί να αναπτυχθεί σε θερμοκρασίες ψυγείου, που δεν αναπτύσσονται τα περισσότερα βακτήρια. Οι έγκυες γυναίκες έχουν 10 φορές περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης λιστερίωσης συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό και η νόσηση μπορεί να οδηγήσει σε αποβολή, πρόωρο τοκετό (δηλαδή εγκυμοσύνη διάρκειας λιγότερης των 37 εβδομάδων), ή ακόμα και θάνατο. Τα βρέφη που γεννιούνται με λιστερίωση μπορεί να εμφανίσουν σοβαρές λοιμώξεις του αίματος καθώς και άλλα προβλήματα υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όπως νοητική υστέρηση, παράλυση, επιληπτικές κρίσεις, τύφλωση ή προβλήματα στον εγκέφαλο, τα νεφρά ή την καρδιά.
Η σαλμονέλωση που προκαλείται από τη σαλμονέλα σχετίζεται κυρίως με την κατανάλωση μολυσμένων και ωμών πουλερικών, αυγών, ψαριών, γαλακτοκομικών προϊόντων, θαλασσινών και σαλτσών και στις σοβαρές μορφές της λοίμωξης και θα μπορούσε να προκληθεί αποβολή ή πρόωρος τοκετός, όπως παρομοίως μπορεί να προκαλέσει και η λοίμωξη από το καμπυλοβακτήριο (Cambylobacter).
Ευρήματα μελετών αποδεικνύουν ότι υπάρχουν συνήθειες της καθημερινότητας που απειλούν την ομαλή έκβαση της εγκυμοσύνης, όπως είναι η κατανάλωση καφεΐνης, αιθυλικής αλκοόλης (αλκοόλ), το κάπνισμα και η χρήση φαρμακευτικών ή άλλων ουσιών.
Αναφορικά με την καφεΐνη είναι σημαντικό να αναφέρουμε αρχικά τις σημαντικότερες πηγές της, μεταξύ των οποίων είναι ο καφές, το τσάι, τα αναψυκτικά τύπου κόλα και τα ενεργειακά ποτά. Η συνιστώμενη πρόσληψης καφεΐνης σύμφωνα με τις ελληνικές συστάσεις είναι μέχρι 200 mg την ημέρα που ισοδυναμεί με περίπου 2 φλιτζάνια καφέ, αν και η περιεκτικότητα σε καφεΐνη διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία του καφέ. Η καφεΐνη δεν είναι τερατογόνος ουσία (δηλαδή δεν προκαλεί δυσπλασίες), ωστόσο, διαπερνά τον πλακούντα και μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το έμβρυο σε μεγάλες δόσεις, ενώ δεν έχει παρατηρηθεί αυξημένος κίνδυνος αποβολής με κατανάλωση καφεΐνης μικρότερη από 200 mg την ημέρα.
Το αλκοόλ που καταναλώνει μια έγκυος διέρχεται από την αιματική κυκλοφορία της στον πλακούντα. Το έμβρυο αδυνατεί να επεξεργαστεί την αιθανόλη και σε υπερβολική ποσότητα, ιδιαίτερα κατά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης αναγνωρίζεται ως δυνητικά τερατογόνος ουσία, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο παραμορφώσεων και παράλληλα επηρεάζει την ανάπτυξη του εμβρύου στη μήτρα και μερικές φορές μπορεί να οδηγήσει σε εμβρυϊκό αλκοολικό σύνδρομο και αποβολή. Στην περίπτωση που γεννηθεί, το νεογέννητο μπορεί να αποκτήσει δια βίου προβλήματα όπως καθυστέρηση της ανάπτυξης, ανωμαλίες του προσώπου, μαθησιακές δυσκολίες και έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων. Δεν έχει προσδιοριστεί ένα επίπεδο πρόσληψης ή είδος αλκοολούχου ποτού που να θεωρείται ασφαλές προς κατανάλωση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Για το λόγο αυτό η ασφαλέστερη σύσταση που μπορεί να δοθεί σε μία έγκυο είναι η πλήρης αποφυγή της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών.
Η καπνιστική συνήθεια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης φαίνεται να είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες κινδύνου εμφάνισης επιβλαβών καταστάσεων τόσο για την υγεία της μητέρας όσο και για του εμβρύου. Μεταξύ άλλων, το κάπνισμα σχετίζεται με αύξηση των αποβολών, ενδομήτριο θάνατο, πρόωρο τοκετό, εμφάνιση καρδιαγγειακών, μυοσκελετικών και γαστρεντερικών ανωμαλιών στο βρέφος και Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου. Ακόμα και η έκθεση στον περιβαλλοντικό καπνό (παθητικό κάπνισμα) εμποδίζει το έμβρυο να λάβει το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται και αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια χαμηλό βάρος γέννησης και καθυστέρηση της ανάπτυξης. Ο καπνός απελευθερώνει τοξικά προϊόντα, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι η νικοτίνη, το μονοξείδιο του άνθρακα, και βαρέα μέταλλα, που διαπερνούν τον πλακούντα και οδηγούν στις αρνητικές συνέπειες που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Τέλος, η χρήση φαρμακευτικών ή άλλων σκευασμάτων και ουσιών θα πρέπει να γίνεται έπειτα από συνεννόηση, συνταγογράφηση εφόσον απαιτείται και πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού που παρακολουθεί την πορεία της υγείας της εγκύου και του εμβρύου αλλά και συνολικά την εξέλιξη της εγκυμοσύνης.
Βιβλιογραφία
ACOG: Listeria and Pregnancy, The American College of Obstetricians and Gynecologists (2018).
FDA: Food Safety for Mom to Be A-a-Glance, U.S. Food & Drug Administration
Mayo Clinic: Pregnancy nutrition: Foods to avoid during pregnancy (2021).
Raymond, J. L., & Morrow, K. (2020). Krause and Mahan’s Food & The Nutrition Care Process 15th Edition.
EΘΝΙΚΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ για γυναίκες, εγκύους και θηλάζουσες (2014).
Κυριακή Παπαδοπούλου
