Η πρωτοπαθής τοκοφοβία αφορά τον φόβο για εγκυμοσύνη και τοκετό χωρίς να έχει προηγούμενη προσωπική εμπειρία ενώ η δευτεροπαθής τοκοφοβία γεννιέται από τραυματική εμπειρία τοκετού, η οποία συνοδεύεται από τον φόβο για τον τοκετό. Η δευτεροπαθής τοκοφοβία, λοιπόν, πάει χέρι χέρι με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, μετά από μια τραυματική εμπειρία γέννας.
Αυτό που συμβαίνει σε μια φυσιολογική γέννα μπορεί να είναι τραυματικό επειδή είναι τόσο διαφορετικό από αυτό που περίμενες να είναι. Αλλά δεν καταλαβαίνουμε τι είναι μια φυσιολογική γέννα. Υπάρχουν εκατοντάδες επιπλοκές που μπορούν να συμβούν κατά τον τοκετό και σε πολλές χώρες παραμένουν χωρίς υποστήριξη για τις γυναίκες που βίωσαν τραυματικούς τοκετούς. Με αρκετούς γιατρούς να δηλώνουν ότι δεν έχεις λόγο να ανησυχείς αφού κατάφερες να φέρεις στον κόσμο το μωρό. Προφανώς και δεν οδηγούν όλες οι τραυματικές εμπειρίες τοκετού σε δευτεροπαθή τοκοφοβία όμως συχνά οδηγούν.
Ίσως βέβαια η παρεκτόπιση μεταξύ των προσδοκιών μιας γυναίκας και της πραγματικότητας του τοκετού να οφείλεται στην κλινική θεώρηση του τραύματος ως «ρουτίνα». Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει επισημάνει ότι η καλή ψυχική υγεία της μητέρας κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης συνδέεται με την καλή κατάσταση της γυναίκας κατά τον τοκετό. Αλλά το τραύμα μπορεί κλινικά να θεωρείται ρουτίνα επειδή το καλό του μωρού είναι πιο σημαντικό από της μητέρας. Ένας από τους λόγους που λέμε και ξαναλέμε ότι μέρος της λύσης στη διαχείριση του φόβου συμπεριλαμβάνει και το να βοηθήσουμε τις γυναίκες να νοιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο κατά τον τοκετό.
Όταν μιλάμε για Μετατραυματική διαταραχή άγχους περιγράφουμε την ψυχολογικά φορτισμένη κατάσταση μετά την έκθεση σε τραυματικά γεγονότα. Παλαιότερα όταν μιλούσαμε για μετατραυματικό στρες μετά την γέννα, αρκετοί έδειχναν έκπληξη. Καθώς προ του 1994 το διαγνωστικό εγχειρίδιο όριζε ως τραυματικό γεγονός κάτι εκτός του εύρους των συνηθισμένων ανθρώπινων εμπειριών και έτσι συνήθως συνδεόταν με γεγονότα όπως πολέμους και βιβλικές καταστροφές. Η γέννα έμοιαζε πολύ κανονική και συνήθης σαν γεγονός για να οδηγεί σε αυτή τη διαταραχή. Το 1994 η Αμερικανική Ψυχιατρική Κοινότητα άλλαξε την περιγραφή σχετικά με την διάγνωση της μετατραυματικής διαταραχής, ορίζοντας ως τραύμα ένα συμβάν κατά το οποίο το άτομο γίνεται μάρτυρας ή βιώνει σοβαρή σωματική απειλή ή τραυματισμό στον εαυτό ή σε άλλους και στο οποίο το άτομο αντιδρά με συναισθήματα φόβου, ανημπόριας ή τρόμου.
Αντίθετα με αρχικούς ορισμούς που εστίαζαν στο μη-σύνηθες του γεγονότος, ο μεταγενέστερος τόνισε την ατομική υποκειμενική εμπειρία ως μείζονος σημασίας. Έτσι η διάγνωση Μετατραυματικής διαταραχής μπορεί να αφορά ανθρώπους που έχουν βιώσει γεγονότα εντός του εύρους της ανθρώπινης εμπειρίας, όπως η γέννα.
Δεν είναι ώριμο να διαγνώσουμε Μετατραυματική διαταραχή με το παραμικρό σύμπτωμα, αλλά μόνο όταν υπάρχει αναβίωση μέσω παρεμβατικών αναμνήσεων, αποφευκτικές συμπεριφορές (αποφυγή της σεξουαλικής επαφής από φόβο πιθανής εγκυμοσύνης, αίτημα για καισαρική τομή) και συμπτώματα άγχους που προκαλούν συναισθηματική αποστασιοποίηση και υπερβολική και μη-διαχειριζόμενη αναστάτωση τόσο ώστε να επηρεάσει αρνητικά την ικανότητα του ατόμου να ζήσει τη ζωή που επιθυμεί (δυσκολίες στο δεσμό με το μωρό, στον θηλασμό και τον γονεικό ρόλο, αντίκτυπο στην ψυχική υγεία του παιδιού).
Πολλές γυναίκες μπορεί να αντιλαμβάνονται την εμπειρία της γέννας ως τραυματική και να παρουσιάζουν ορισμένα συμπτώματα παρόμοια της μετατραυματικής συμπτωματολογίας (παρεμβατικές εικόνες) αλλά στις περισσότερες αυτά τα συμπτώματα μειώνονται με τον καιρό, συνήθως μετά από 1 μήνα. Όμως έχουμε δει περιπτώσεις γυναικών που είχαν παρεμβατικές αναμνήσεις, πανικό και συμπτώματα άγχους μέχρι και 10 χρόνια μετά την τραυματική γέννα. Το τραύμα μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους. Η χρήση αλκοόλ και ουσιών, διατροφικά και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως και θέματα στις σχέσεις είναι μερικά από τα προβλήματα που έχουμε δει να αυξάνονται μετά το τραύμα.
Η δευτεροπαθής τοκοφοβία λόγω του τραύματος που προηγήθηκε, φαίνεται να συμβάλλει στην αύξηση των κατ` επιλογήν καισαρικών τομών. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών επιλέγουν καισαρική τομή για να αποφύγουν τον κολπικό τοκετό και θέλω να πιστεύω ότι δεν είναι λίγοι αυτοί οι ιατροί που διαγιγνώσκουν τη διαταραχή σε αντίθεση με αυτούς που ακολουθούν το αίτημα σε ένδειξη σεβασμού στη γυναίκα. Γι αυτό από πλευράς μας θα ήταν καλό να ενημερώνουμε σχετικά με το τι να παρατηρούν στις γυναίκες που μπορεί να παρουσιάζουν αντιδράσεις δευτεροπαθούς τοκοφοβίας ή και μετατραυματικου στρες. Με πρώτο και κύριο μέλημα να γνωρίζουμε ότι ενδέχεται να μιλάει η τοκοφοβία και όχι η βαθύτερη – αρχική – επιθυμία της γυναίκας και εν συνεχεία να έχουμε διαθέσιμες παραπομπές για προγεννητικές υπηρεσίες πρόληψης όπως και γνώση του ρόλου της ψυχολογικής υποστήριξης κατά την επιλόχειο περίοδο.
Είναι σημαντικό να τονίσω ότι η επιλόχειος κατάθλιψη δεν είναι το ίδιο με την Μετατραυματική διαταραχή, καθώς πολλοί ειδικοί μπερδεύουν τα συμπτώματα ενώ δεν αποκλείεται μια γυναίκα να βιώνει και τις δύο διαταραχές ταυτοχρόνως. Όμως είναι ξεχωριστές καταστάσεις και μια γυναίκα που περνάει μετατραυματική διαταραχή δεν είναι απαραίτητο να υποφέρει από επιλόχειο κατάθλιψη.
Ποιες γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν αντιδράσεις Μετατραυματικής διαταραχής και τοκοφοβίας;
* Γυναίκες που στο παρελθόν είχαν δυσκολίες ψυχολογικής φύσης ή που παρουσίαζαν συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής πριν τον τοκετό λόγω καταστάσεων που είχαν ζήσει νωρίτερα
* Όσο πιο τραυματική είναι η εμπειρία του τοκετού αυτή καθ` αυτή, τόσο πιο πιθανό είναι να εμφανιστεί στην συνέχεια
* Παράγοντες που καθορίζουν την ψυχολογική κατάσταση, όπως ο τρόπος που η γυναίκα ερμηνεύει την εμπειρία της, οι τρόποι διαχείρισης που χρησιμοποιεί, και η υποστήριξη που έχει διαθέσιμη από οικογένεια και φίλους.
Πώς θα στηρίξουμε την γυναίκα που εμφανίζει ευαλωτότητα, κατά τη διάρκεια του τοκετού;
Ψυχοθεραπευτικά (προληπτικά) εστιάζουμε στη αίσθηση υποστήριξης, έλεγχο κατά τον τοκετό, φόβο για τον εαυτό και για το μωρό, και διαχείριση του πόνου. Όταν είναι κατάλληλα προετοιμασμένη έχει παρατηρηθεί ότι μειώνεται η πιθανότητα χρήσης αναισθησίας για τον πόνο, αίτημα για καισαρική τομή και καλύτερα απόδοση του μωρού στο Apgar test.
Υπάρχουν γυναίκες που έχουν αντιδράσεις μετατραυματικου στρες πριν τον τοκετό. Συνήθως έχουν ιστορικό σεξουαλικής κακοποίησης ή βιασμού. Ο ίδιος ο τοκετός ξυπνάει συναισθήματα και αισθήσεις που συνδέονται με το αρχικό τραύμα, πιθανώς επειδή η γυναίκα θα νοιώσει ευάλωτη, εκτός ελέγχου και θα πονέσει. Επιπλέον, οι διαδικασίες του τοκετού μπορεί να ξυπνήσουν στην γυναίκα μνήμες από παρελθοντική κακοποίηση, επίθεση ή βιασμό.
Κι αυτό φαίνεται όταν υπάρχει ασυνήθιστη αναστάτωση ακόμα κι όταν έχει πάρει αναισθησία, όταν φαίνεται πολύ ευαίσθητη ενώ κάνει κολπικές εξετάσεις ή είναι ξαπλωμένη στο γυναικολογικό κρεβάτι. Αν μοιάζει να αποστασιοποιείται, δηλαδή είναι απόμακρη και απασχολημένη με κάτι άλλο ή αν νοιώθει εκτός ελέγχου (σε πανικό) παρά την επιβεβαίωση, την υποστήριξη και επαρκή αναλγησία. Όλα αυτές είναι κλινικές ενδείξεις ότι μια γυναίκα αναβιώνει συναισθήματα, σκέψεις και μνήμες από προηγούμενη τραυματική εμπειρία. Αυτό που έχει απόλυτη ανάγκη αυτές τις στιγμές είναι κατανόηση, ευαισθητοποίηση και επιβεβαίωση, όπως και να ξέρει ότι έχει διαθέσιμη υποστήριξη.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει διαθέσιμη υπηρεσία μεταγεννητικά στα νοσοκομεία όπου το ιατρικό προσωπικό εξηγεί στη γυναίκα κάποιες διαδικασίες και γεγονότα που συνέβησαν κατά τον τοκετό του παιδιού της. Η αποτελεσματικότητά της στην αποτροπή της μετατραυματικής διαταραχής παραμένει αμφίβολη καθώς η παρέμβαση εστιάζει στην επιλόχειο κατάθλιψη ή άγχος.
Είναι ευρέως γνωστό ότι η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι αποτελεσματική στη διαχείριση της δυσφορίας και η ψυχολογική υποστήριξη θα έπρεπε να είναι διαθέσιμη όχι τόσο στο να φέρει στην επιφάνεια συναισθήματα που μπορεί να συνδέονται με προηγούμενη κακοποίηση την στιγμή του τοκετού ή αμέσως μετά αλλά κυρίως και σε πρώτο επίπεδο για να επιτρέψει στην γυναίκα να μιλήσει για την εμπειρία της στον τοκετό αλλά και την αίσθηση μητρότητας. Κάτι τέτοιο μπορεί να βοηθήσει τόσο γυναίκες που βιώνουν επιλόχειο κατάθλιψη αλλά και μετατραυματικές αντιδράσεις.
Κλείνοντας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μερικές γυναίκες αναπτύσσουν αντιδράσεις μετατραυματικής διαταραχής ή δευτεροπαθούς τοκοφοβίας λόγω του τραύματος από τον τοκετό. Είναι μια απόλυτα φυσιολογική αντίδραση σε ένα υπερβολικά τρομακτικό γεγονός και συνίσταται από παρεμβατικές αναμνήσεις που προκαλούν αναστάτωση, σκέψεις και όνειρα που συνοδεύονται από προσπάθειες συναισθηματικής και συμπεριφοριστικής αποφυγής από οτιδήποτε τους θυμίζει το γεγονός. Προληπτικά και θεραπευτικά, παρεμβάσεις κοινωνικής υποστήριξης σε συνδυασμό με ψυχοθεραπευτική υποστήριξη βοηθούν σημαντικά.
