Σύνδρομα της Κεφαλής: απενοχοποίηση και πρόληψη μέσω της γνώσης
.
Θα μπορούσε να συμβεί σε όλους μας. Ένα ατύχημα σαν αυτά που συμβαίνουν καθημερινά. Ένα ατύχημα στο γενετικό υλικό μας πριν από την γέννηση ή ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα μετά την γέννηση. Ένα ατύχημα που προκαλεί αναπηρία ή δυσμορφία.
,
Πώς θα μάς αντιμετώπιζαν τότε οι άλλοι και πώς θα αντιμετωπίζαμε εμείς την κατάστασή μας, αλλά και τους άλλους; Οι εμπειρίες του ψυχικού και σωματικού πόνου που βιώνει μέχρι την τελική αποδοχή του από τους άλλους είναι συγκινητικές και αναδεικνύουν την εσωτερική δύναμη και την ανθρωπισμό που δυνητικά χαρακτηρίζει όλους μας.
,
Οι γενετικές πληροφορίες που εμπεριέχονται στο DNA ενός ανθρώπου παίζουν έναν καθοριστικό και σχεδόν ντετερμινιστικό ρόλο στην ανάπτυξη των φυσιολογικών κρανιοπροσωπικών δομών.
,
Αυτό γίνεται εμφανές όταν παρατηρηθούν μονοζυγωτικοί δίδυμοι, οι οποίοι κατά κανόνα είναι
φαινοτυπικά πανομοιότυποι. Όμως, η υλοποίηση του γενετικού προγραμματισμού έχει μεγάλο
βαθμό ευαισθησίας και εξαρτάται από πολλούς συντελεστές, όπως είναι οι κληρονομικές
μεταλλαγές ή οι πολυμορφισμοί ορισμένων γονιδίων, οι τυχαίες ποσοτικές διακυμάνσεις των
πρωτεϊνικών προϊόντων τους ή η επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων με τερατογόνες ιδιότητες.
,
Η ανάπτυξη των πολύπλοκων δομών της κεφαλής από τα αρχέγονα αδιαφοροποίητα κύτταρα
καθορίζεται από ένα μεγάλο φάσμα πρωτεϊνικών παραγόντων. Tα γονίδια που κωδικοποιούν
αυτούς τους πρωτεϊνικούς παράγοντες εκφράζονται με αυστηρά καθορισμένη χρονική σειρά στην περιοχή που αναπτύσσει την κεφαλική δομή. Όταν τροποποιηθεί σημαντικά η δομή ή η έκφραση ενός ή περισσοτέρων από αυτά τα γονίδια, τότε προκύπτει ένα δυσπλαστικό σύνδρομο.
.
Πολυετείς γενετικές μελέτες έχουν αναδείξει ένα φάσμα γονιδίων που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη φυσιολογική ανάπτυξη της κεφαλής. Οι μελέτες αυτές περιλαμβάνουν
κλινικοεργαστηριακές έρευνες ανθρώπινων συνδρόμων, πειραματικά μοντέλα μεταλλαγμένων
ποντικών και έρευνες γενετικής συσχέτισης και γονιδιακής έκφρασης.
Τα δυσμορφικά ή δυσπλαστικά σύνδρομα της κεφαλής αποτελούν ένα ευρύ φάσμα κλινικών
οντοτήτων, από ήπιες καταστάσεις με αισθητικές μόνο επιπτώσεις έως βαριές λειτουργικές
ανωμαλίες.
.
Συμβολή της Γενετικής στην αντιμετώπιση των Συνδρόμων της Κεφαλής
Η ορθή αντιμετώπιση των συνδρόμων της κεφαλής περιλαμβάνει την κλινική διάγνωση, τη
θεραπευτική προσέγγιση και την πρόγνωση της πορείας κάθε ασθενούς, καθώς και την πρόληψη τωμ νέων περιστατικών στην οικογένειά του. Η θεραπευτική αντιμετώπιση αποτελεί αντικείμενο μιας ευρύτερης ομάδας ειδικών, που συνήθως περιλαμβάνει κλινικό γενετιστή, παιδίατρο και παιδοδοντίατρο για παιδιά ή αντίστοιχα παθολόγο και οδοντίατρο για ενήλικες, γναθοπροσωπικό χειρουργό, πλαστικό χειρουργό, νευροχειρουργό, ορθοδοντικό, λογοθεραπευτή και ψυχολόγο.
.
Ειδικότερα, η συμβολή του κλινικού γενετιστή–οδοντιάτρου είναι καθοριστική σε δύο κυρίως
επίπεδα: α) στην ακριβή κλινική διάγνωση των στοματοπροσωπικών και κρανιοπροσωπικών
συνδρόμων και β) στην πρόληψη νέων περιστατικών στην οικογένεια του ασθενούς μέσω της
γενετικής συμβουλευτικής. Για το λόγο αυτό, ο γενετιστής αποτελεί σημαντικό μέλος μιας ομάδας ειδικών που αντιμετωπίζουν περιστατικά στοματοπροσωπικών συνδρόμων.
,
Κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίας γενετικής συμβουλευτικής, ο κλινικός γενετιστής αφενός παρέχει ψυχολογική υποστήριξη στον ασθενή και τους συγγενείς του και αφετέρου συλλέγει πληροφορίες για το οικογενειακό ιστορικό και το σχεδιασμό ενός πλήρους γενεαλογικού δένδρου.
Αυτή η διαδικασία γίνεται στο πλαίσιο φιλικής συζήτησης, με σεβασμό των ευαίσθητων
προσωπικών δεδομένων και ταυτόχρονη εκτίμηση της ψυχολογικής κατάστασης των μελών της
οικογένειας.
Σε επόμενη συνεδρία γενετικής συμβουλευτικής, αφού έχει τεθεί η ακριβής διάγνωση του
υποκείμενου συνδρόμου και έχει εντοπιστεί το αίτιο, ο κλινικός γενετιστής ενημερώνει τους γονείς με κατανοητό τρόπο για την παρούσα κατάσταση και τις θεραπευτικές δυνατότητες, καθώς και για τον πιθανό κίνδυνο επανεμφάνισης αντίστοιχου περιστατικού σε επόμενη κύηση..
.
Συνήθως η γνώση αυτή λυτρώνει τους γονείς από το άγχος του αγνώστου και τις ανυπόστατες
ενοχές, και εξασφαλίζει την καλή συνεργασία τους κατά τη θεραπευτική αντιμετώπιση του
προβλήματος του παιδιού τους από την ομάδα των ειδικών.
,
Υπολογισμός του κινδύνου επανεμφάνισης και Πρόληψη
Κατά τη διάρκεια της γενετικής συμβουλευτικής, οι γονείς ενημερώνονται για την πιθανότητα
επανεμφάνισης παρόμοιων περιστατικών και τη δυνατότητα πρόληψης με προγεννητικό έλεγχο.
.
Ο κίνδυνος επανεμφάνισης ενός στοματοπροσωπικού συνδρόμου σε μια οικογένεια είναι
διαφορετικός ανά περίπτωση:
α) Όταν το αίτιο εμφάνισης του συνδρόμου είναι κάποιος περιβαλλοντικός παράγοντας (π.χ. ένα
αντιεπιληπτικό φάρμακο που λαμβάνεται από μια έγκυο) συνιστάται η αποφυγή λήψης του σε
επόμενη κύηση, ώστε ο κίνδυνος επανεμφάνισης να μηδενιστεί.
β) Όταν το σύνδρομο οφείλεται σε χρωμοσωματική ανωμαλία, πραγματοποιείται ανάλυση
καρυοτύπου των γονέων ώστε να ελεγχθεί η πιθανότητα κάποιος από τους δύο να είναι υγιής
φορέας μιας ισορροπημένης ανακατάταξης. Εφόσον και οι δύο γονείς έχουν φυσιολογικό
καρυότυπο τότε ο κίνδυνος επανεμφάνισης είναι πρακτικά μηδενικός. Εάν ο ένας γονέας είναι
φορέας μιας ισορροπημένης χρωμοσωματικής ανωμαλίας, τότε ο κίνδυνος επανεμφάνισης του συνδρόμου είναι 50% σε κάθε επόμενη κύηση. Στην περίπτωση αυτή συνιστάται προγεννητικός
έλεγχος καρυοτύπου.
γ) Όταν πρόκειται για κάποιο κληρονομικό σύνδρομο τότε ο κίνδυνος επανεμφάνισης κυμαίνεται από 25 έως 50%, κατά αντιστοιχία με τον υπολειπόμενο ή τον επικρατητικό τύπο
κληρονομικότητας του συνδρόμου. Εφόσον είναι γνωστή η θέση και η αλληλουχία βάσεων DNA
του υπεύθυνου γονιδίου, μπορεί να γίνει μοριακός προγεννητικός έλεγχος με ανίχνευση της
υπεύθυνης μεταλλαγής (άμεσος τρόπος). Εφόσον η θέση του γονιδίου δεν είναι γνωστή, μπορεί να γίνει μοριακός προγεννητικός έλεγχος με διερεύνηση ενδογονιδιακών πολυμορφικών δεικτών του DNA, που συγκληρονομούνται με το σύνδρομο στη συγκεκριμένη οικογένεια (έμμεσος τρόπος).
δ) Όταν το αίτιο του συνδρόμου παραμένει άγνωστο, η καλύτερη προσέγγιση του κινδύνου
επανεμφάνισης γίνεται σύμφωνα με το μοντέλο της πολυπαραγοντικής κληρονομικότητας
χρησιμοποιώντας επιδημιολογικά δεδομένα από τη διεθνή βιβλιογραφία. Για παράδειγμα, ο
κίνδυνος εμφάνισης σχιστίας χείλους ή υπερώας σε ένα νεογέννητο εξαρτάται από το βαθμό
συγγένειας με ένα άτομο με σχιστία άγνωστης αιτιολογίας. Ο κίνδυνος κυμαίνεται από 0.3% για
πρώτο εξάδελφο, σε 4.1% για έναν αδελφό και έως 10% για δύο αδέλφια με σχιστία. Όταν ο
κίνδυνος επανεμφάνισης είναι αυξημένος, συνιστάται ο προληπτικός υπερηχογραφικός έλεγχος σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της κύησης.
.
Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο ρόλος του κλινικού γενετιστή είναι απλώς συμβουλευτικός και
ότι η τελική απόφαση για την πραγματοποίηση προγεννητικού ελέγχου ανήκει αποκλειστικά στους γονείς. Υπολογίζεται ότι με το συνδυασμό της ακριβούς κλινικής διάγνωσης και της γενετικής συμβουλευτικής είναι εφικτή η πρόληψη περισσοτέρων από 75% των στοματοπροσωπικών συνδρόμων με βαριά κλινική εικόνα.
