Η θεωρία της προσκόλλησης εισήχθη αρχικά από τον βρετανό ψυχίατρο John Bowlby και είναι μια από τις πιο δημοφιλείς και τεκμηριωμένες θεωρίες που σχετίζονται με τη γονική μέριμνα.
Υπάρχουν τέσσερα είδη προσκόλλησης για το βρέφος ο ασφαλής δεσμός, ο
ανασφαλής – αποφευκτικού τύπου, ο ανασφαλής-αμφιθυμικού τύπου, ο ανασφαλής–αποδιοργανωμένου τύπου.
Η ποιότητα της προσκόλλησης που αναπτύσσει ένα βρέφος με τη μητέρα του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανταπόκριση της για τη κάλυψη των αναγκών του (π.χ. τροφή, ύπνος, αγκαλιά, ασφάλεια, παιχνίδι, κ.α., δηλαδή όταν το αίσθημα ασφάλειας του βρέφους απειλείται, όταν είναι άρρωστο, όταν τραυματίζεται σωματικά ή συναισθηματικά, όταν αναστατώνεται· ιδιαίτερα, όταν είναι φοβισμένο).
Τα βρέφη των οποίων οι μητέρες ανταποκρίνονται σταθερά στο άγχος τους με τρόπους που εμπεριέχουν ευαισθησία και αγάπη, όπως ο έγκαιρος καθησυχασμός και η έγκαιρη φροντίδα, έχει ως αποτέλεσμα να αισθάνονται ασφάλεια και να γνωρίζουν ότι μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα αρνητικά συναισθήματα, τα οποία όμως θα ανακουφιστούν από τη μητέρα τους. Επομένως, η στρατηγική τους για την αντιμετώπιση του άγχους τους είναι «οργανωμένη» και «ασφαλής». Αυτά τα βρέφη επιδιώκουν την εγγύτητα και επιδιώκουν να διατηρούν την επαφή με τη μητέρα μέχρι να νιώσουν ασφαλή. Η στρατηγική λέγεται ότι είναι «οργανωμένη», επειδή το παιδί «ξέρει» τι ακριβώς να κάνει με μια ευαισθητοποιημένη μητέρα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του, δηλαδή προσεγγίζει τη μητέρα όταν είναι σε κατάσταση άγχους. Τα βρέφη των οποίων οι μητέρες τους ανταποκρίνονται με αδιάφορο ή απορριπτικό τρόπο, όπως να τα αγνοήσουν, αναπτύσσουν μια στρατηγική αντιμετώπισης του άγχους που είναι επίσης «οργανωμένη», επειδή αποφεύγουν τη μητέρα τους όταν αγχώνονται και ελαχιστοποιούν την εμφάνιση του αρνητικού συναισθήματος παρουσία της μητέρα τους. Η στρατηγική αυτή λέγεται ότι είναι «οργανωμένη», επειδή το παιδί «ξέρει» τι ακριβώς να κάνει με μια απορριπτική μητέρα δηλαδή, να αποφύγει τη μητέρα σε στιγμές ανάγκης. Αυτή η «αποφευκτική» στρατηγική είναι επίσης «ανασφαλής» επειδή αυξάνει τον κίνδυνο για την ανάπτυξη προβλημάτων προσαρμογής.
Τα βρέφη των οποίων οι μητέρες ανταποκρίνονται σε ασυνεπή, όχι ξεκάθαρο και απρόβλεπτο τρόπο, ενισχύοντας το άγχος του βρέφους χρησιμοποιούν επίσης μια «οργανωμένη» στρατηγική αντιμετώπισης του άγχους, παρουσιάζουν ακραία αρνητικά συναισθήματα για να επιστήσουν την προσοχή της μητέρας τους και διακρίνεται από ασυνεπή ανταπόκριση στις ανάγκες του βρέφους. Η στρατηγική λέγεται ότι είναι «οργανωμένη» επειδή το παιδί «ξέρει» τι ακριβώς πρέπει να κάνει με την ασυνεπή ανταπόκρισή της, δηλαδή υπερβάλλει στις επιδείξεις δυσφορίας και θυμού και στις αντιδράσεις, «ελπίζοντας» ότι η αξιοσημείωτη απόκριση από τη μητέρα θα επέλθει. Ωστόσο, αυτή «η ανθεκτική» στρατηγική είναι επίσης «ανασφαλής» επειδή συνδέεται με την αύξηση του κινδύνου ανάπτυξης κοινωνικής και συναισθηματικής δυσλειτουργίας στο βρέφος.
Περίπου το 15% των νηπίων με χαμηλό ψυχοκοινωνικό κίνδυνο και το 82% αυτών που βρίσκονται σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου δεν χρησιμοποιούν καμία από τις τρεις οργανωμένες στρατηγικές αντιμετώπισης του άγχους και των αρνητικών συναισθημάτων. Αυτά τα παιδιά έχουν αποδιοργανωμένη την προσκόλληση. Οι τρεις
«οργανωμένες» στρατηγικές (ασφαλής, αποφευκτική και αμφιθυμική) αξιολογούνται στην εργαστηριακή διαδικασία Strange Situation (SS), μια εργαστηριακή διαδικασία 20 λεπτών, όπου τα πρότυπα συμπεριφοράς των παιδιών προς τη μητέρα μετά από δύο σύντομους διαχωρισμούς κατηγοριοποιούνται. Τα SS μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν τα βρέφη είναι ηλικίας 12 έως 20 μηνών. Τα βρέφη με ασφαλή προσκόλληση χαιρετούν και / ή προσεγγίζουν τη μητέρα και μπορούν να διατηρούν επαφή, αλλά μπορούν να επιστρέψουν στο παιχνίδι, το οποίο συμβαίνει στο 55% του γενικού πληθυσμού. Τα βρέφη με ανασφαλή / αποφευκτικό τύπο προσκόλλησης αποτυγχάνουν να χαιρετίσουν και / ή να πλησιάσουν και να παραμένουν επικεντρωμένα στα παιχνίδια, αποφεύγοντας ουσιαστικά τη μητέρα, που συμβαίνει στο 23% του γενικού πληθυσμού. Τα βρέφη με ανασφαλή / αμφιθυμικό τύπο προσκόλλησης είναι εξαιρετικά αγχωμένα από τον αποχωρισμό και δεν
μπορούν να ηρεμήσουν εύκολα ούτε κατά την επανασύνδεση, εμφανίζοντας μεγάλο άγχος και αντίσταση στις αλληλεπιδράσεις με τη μητέρα, το οποίο εμφανίζεται στο 8% του γενικού πληθυσμού.
Kατά την ψυχοθεραπευτική διαδικασία τόσο από τη μητέρα όσο και από το παιδί γίνεται
συνειδητό το βάρος που ασκήθηκε από το σχέδιο και συνεπώς τη σχέση που οι γονείς κατάρτισαν, εν άγνοιά τους, για το παιδί. Συνήθως το άτομο (παιδί) συνειδητοποιεί το πόσο σημαντικές προσπάθειες κατέβαλε για να είναι σύμφωνο με τις «επιταγές» των γονιών του και συνειδητοποιεί με μεγάλη καθυστέρηση, την ψυχοσύγκρουση που νιώθει και την ανυπαρξία ασφαλούς σύνδεσης με τη μητέρα. Η άσκηση ψυχοθεραπείας στη βρεφική ηλικία για τη δυάδα (μητέρα –βρέφος) μας έχει πείσει ότι οι πρώιμες παρεμβάσεις μπορούν να έχουν ένα ισχυρό επανορθωτικό αποτέλεσμα όσον αφορά στις παρεκκλίσεις που παρατηρούνται στις διαπροσωπικές σχέσεις στα δυο πρώτα έτη της ζωής.
Ο ερχομός ενός παιδιού στον κόσμο ευνοεί μια νέα εξέλιξη περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο της ζωής. Πρέπει να επωφεληθούμε από την αλλαγή που επιφέρει ο ερχομός ενός παιδιού και να προτείνουμε καταστάσεις που ευνοούν την ενδοσκόπηση και εκπαίδευση των γονιών. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να δώσουμε πίσω στο παιδί τον έλεγχο της εξέλιξής του, αφοπλίζοντας τη μοίρα που του έταξαν τα φαντάσματα της οικογενειακής ιστορίας. Δεν προτείνεται τόσο να διορθώσουμε τα αποτελέσματα της έλλειψης σύνδεσης και αλληλεπίδρασης μητέρας βρέφους όσο κυρίως να αποκρυσταλλώσουμε τον φαύλο κύκλο ανάμεσα στους γονείς και το παιδί πριν αυτός γίνει ανεπανόρθωτος. Έτσι προλαβαίνουμε τις καταστροφές αντί να θεραπεύσουμε τις συνέπειες τους.
Ο καθένας από εμάς έχει τη δυνατότητα να ξαναβρεί την κατευθυντήρια γραμμή που τον οδήγησε από τα πρώτα κλαψουρίσματα ως τις επιλογές της ενηλικίωσης. Καλώ, λοιπόν τον κάθε ενήλικα, την κάθε εν δυνάμει μητέρα να επιχειρήσει να ανακαλύψει, να απελευθερώσει αλλά και να εκπαιδευτεί για τη μητρότητα, τη γονεϊκότητα καθώς όλα προέρχονται από την αλχημεία που προκλήθηκε από τη συνάντηση με τους γονείς μας!Φροντίστε, λοιπόν, για την ψυχική υγεία του βρέφους σας αν επιθυμείτε να αναπτύξετε μια υγιή σχέση μαζί του, καθώς η απουσία ψυχονευρωτικής ασθένειας μπορεί να είναι υγεία, δεν είναι όμως ζωή!
BINA ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, vingian@hotmail.gr
ΜSc cand «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ»
MSc «ΠΡΟΗΓΜΕΝΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ»
MSc «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ»
BSc « MAIEYTIKH»
Βιβλιογραφία
Ainsworth MDS, Blehar MD, Waters E, Wall S. Patterns of Attachment. Hillsdale: Erlbaum; 1978.
van IJzendoorn MH, Schuengel C, Bakermans–Kranenburg MJ. Disorganized attachment in early childhood: Meta-analysis of precursors, concomitants and sequelae. Dev psychopathol. 1999;11:225–49.
Benoit D.Infant-parent attachment: Definition, types, antecedents, measurement and outcome. Paediatr Child Health. 2004 ; 9(8) 541-5
Bertrand Cramer, Profession Bebe, 1989 ,Calman-Levy
Δείτε επίσης: Το σύμπλεγμα της “νεκρής” μητέρας
