Γράφουν:
Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc, Συμβουλευτική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια
Δήμητρα Παπαμίχου, PhD(c), MSc, Διατροφολόγος
Καθώς όλες οι χώρες του κόσμου προσπαθούν να περιορίσουν την πανδημία του νέου κορωνοϊού, το άγχος και η έντονη ανησυχία είναι διάχυτη. Όπως πρόσφατα περιέγραψε ο ΠΟΥ, ο φόβος, το άγχος και η αβεβαιότητα για τον ίδιο τον ιό συνυπάρχουν σε συνθήκες κοινωνικής αποστασιοποίησης, οικονομικής δυσχέρειας και αιφνίδιων αλλαγών με μη-γνώριμη πορεία. Έτσι, κρίνεται απαραίτητο ο κόσμος να βοηθηθεί, όχι μόνο για την σωματική, αλλά και για την ψυχική του υγεία.
Σε συνθήκες λοιπόν έντονου στρες – πόσο μάλλον αυτού του μεγέθους – παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην διατροφική συμπεριφορά μας. Εν γένει αυτό περιγράφεται ως συναισθηματική διατροφή, όπου η τροφή χρησιμοποιείται (είτε στην υπερκατανάλωσή της είτε στην στέρησή της) για την συνειδητή ή όχι προσπάθεια να καταπνίξουν ή να μειώσουν την ένταση δυσφορικών συναισθημάτων.
Κάποια άτομα συνηθίζουν να κάνουν υπερφαγίες, με κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα ενώ χαρακτηριστική είναι η αδυναμία που αισθάνονται να σταματήσουν αυτή την συμπεριφορά. Κάποιοι άλλοι τσιμπολογούν για να καλύψουν την επιθυμία τους να τρώνε καθ` όλη τη διάρκεια της ημέρας ή και της νύχτας.
Υπάρχουν κι εκείνοι που περιορίζουν δραματικά τα γεύματά τους σε μια προσπάθεια να νοιώσουν ότι ελέγχουν κάτι, εν μέσω περιόδου κρίσης με μεγάλη αβεβαιότητα. Στην τωρινή κατάσταση πανδημίας, ο φόβος σχετικά με την διαθεσιμότητα, την προσβασιμότητα και το κόστος μελλοντικών τροφών μπορεί να επηρεάσει την διατροφική συμπεριφορά πολλών ανθρώπων.
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν ψυχολογικοί και βιολογικοί λόγοι που «δικαιολογούν» τον τρόπο που τρεφόμαστε όταν έχουμε άγχος. Η τροφή μπορεί να μειώσει την συναισθηματική φόρτιση σε μερικά άτομα. Γι` αυτό και σε κλινικά περιστατικά που εμφανίζουν διατροφικά θέματα, το αρνητικό συναίσθημα προβλέπει συμπεριφορά υπερφαγίας, η οποία οδηγεί σε περιορισμό του.
Η τροφή επίσης μπορεί να λειτουργήσει ως απόσπαση από προβλήματα της ζωής και ως μηχανισμός ανακούφισης κατά τις στιγμές αβεβαιότητας. Βιολογικά, το στρες σχετίζεται με αλλαγές στα επίπεδα της κορτιζόλης, η οποία και παρέχει ενέργεια στο σώμα όταν βρεθεί σε στρες. Επίσης έχουμε την τάση να αποζητάμε τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και σάκχαρα όταν είμαστε σε στρες, εν μέρει διότι το σώμα μας χρειάζεται περισσότερη ενέργεια να για λειτουργήσει.
Η συναισθηματική διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε τύψεις, σωματική δυσφορία και πρόσθετο βάρος διότι το αρχικό στρες θα παραμείνει ανεξάρτητα από τη διατροφική συμπεριφοράς. Συνεπώς, μέχρι να ανακαλύψουμε και να δεχτούμε με ειλικρίνεια τα συναισθήματα που καθοδηγούν την διατροφική μας συμπεριφορά, η επιθυμία μας για φαγητό υπό συνθήκες στρες, θα παραμείνει ως έχει και μακροπρόθεσμα θα επιφέρει προβλήματα στην σωματική και την ψυχική υγεία.
Αν παρατηρείτε ότι έχει αλλάξει η διατροφική σας συμπεριφορά την περίοδο της πανδημίας που διανύουμε καλό θα είναι να κάνετε μια καλή προσπάθεια (είτε μόνοι αν δύναται είτε με τη βοήθεια επαγγελματία ψυχικής υγείας) να αναγνωρίσετε τα συναισθήματά σας και να τους επιτρέψετε να μείνουν μαζί σας χωρίς την παρέα του φαγητού. Θα χρειαστεί να δώσετε χρόνο στον εαυτό σας να καταλάβετε πώς αισθάνεστε και αν αυτό που αισθάνεστε σας ωθεί στο φαγητό. Παρατηρήστε πότε νοιώθετε μεγαλύτερο στρες, τί σας προκαλεί μεγάλη ανησυχία στο σήμερα και πώς τα συναισθήματά σας μπορεί να επηρεάζουν την καθημερινότητά σας τη δεδομένη στιγμή.
Αναγνωρίστε τα ερεθίσματα
Θα βοηθήσει να καταλάβετε πότε θέλετε να φάτε περισσότερο και πότε λιγότερο. Να αναγνωρίστε δηλαδή τα ερεθίσματα της συναισθηματικής διατροφής. Μπορεί να είναι οποιεσδήποτε στιγμές όπως όταν το παιδί σας αντιδρούν έντονα όταν πρέπει να κάνει τα σχολικά του μαθήματα στο σπίτι, όταν θέλετε ιδιωτικό χρόνο σε ένα κοινωνικά αποστασιοποιημένο περιβάλλον που δεν το επιτρέπει, όταν βλέπετε ειδήσεις για την ενημέρωση σχετικά με την εξέλιξη του ιού.
Τα ερεθίσματα μπορεί να είναι και εσωτερικά, όπως να σκέφτεστε πόσο δύσκολο είναι να δουλεύετε από το σπίτι ή να τσακώνεστε με τον σύντροφό σας και να αναμασάτε τα οικονομικά θέματα που θα έχετε με παρούσες αλλαγές. Αναρωτηθείτε:
- πότε μπορεί να τρώτε λόγω στρες και όχι λόγω πείνας,
- πότε σας είναι πιο δύσκολο να ελέγξετε τις ανεπιθύμητες διατροφικές σας συμπεριφορές
- όπως και σε τί είδους τροφές καταφεύγετε και πότε.
Είναι πολύ βοηθητικό να κάνετε συνειδητές επιλογές στη διατροφή σας, αποφεύγοντας τις αποσπάσεις. Τί θα φάτε και πότε. Είναι μια πολύ καλή πρόκληση να διαχειριστείτε τα αρνητικά συναισθήματα χωρίς να χρησιμοποιήσετε το φαγητό. Μπορείτε να ρωτήσετε τον εαυτό σας αν θα νοιώσει καλά αν φάτε την ώρα που είστε στρεσαρισμένοι, αν είναι κάτι που θα το μετανιώσετε ή συνειδητή επιλογή, αν πρέπει να αλλάξετε κάτι στη ζωή σας – τη δεδομένη στιγμή – προκειμένου να βοηθήσετε τον εαυτό σας να μην κάνει ανεπιθύμητα επεισόδια συναισθηματικής διατροφής.
Πώς θα αποφύγετε τα επεισόδια υπερφαγίας
Όσον αφορά την αποφυγή επεισοδίων υπερφαγίας, έχει μεγάλη σημασία της επιλογής των σνακ, μιας και δεν θα μπορούμε εύκολα να αποφύγουμε τα τσιμπολογήματα. Η συνειδητή επιλογή αυτών θα μας βοηθήσει:
- να αποφύγουμε θερμίδες,
- να μην βάλουμε τον εαυτό μας σε κατάσταση στέρησης και καταπίεσης – συνήθως για διαφορετικούς σωματικής , ψυχικής ή και συναισθηματικής φύσης αιτίες –
- και την ίδια στιγμή να κερδίσουμε σε θρεπτικά συστατικά.
Η στήριξη από άλλους ανθρώπους είναι σημαντική όταν αποφεύγετε την έκθεση σε προκλήσεις. Ως αποκομμένοι σε μεγάλο βαθμό από τις συνήθεις ρουτίνες μας, την γειτονιά μας και τις κοινωνικές μας συναναστροφές αυτή την στιγμή, είναι πιο δύσκολο να διαχειριστούμε το στρες και τις αλλαγές. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε κοινωνικά όντα. Σύμφωνα λοιπόν με αυτό και με δεδομένο ότι οι ειδήσεις με τον τρόπο που προβάλλονται αποτελούν για πολλούς ανθρώπους κάτι ψυχικά επιβαρυντικό, θα χρειαστεί να περιορίσουμε το χρόνο.
Είναι σημαντικό να αναρωτηθείτε ποιος συνάνθρωπός σας σας προκαλεί ηρεμία όταν επικοινωνείτε. Ή και να δείτε πώς μπορείτε εσείς να βοηθήσετε κάποιον δικό σας άνθρωπο να ξεπεράσει το φόβο του αλλά και πώς θα μπορούσατε να αυξήσετε την επαφή σας με κάποιους αγαπημένους σας ιδίως τώρα που δεν μπορείτε να τους συναντήσετε.
Τέλος θα συμβουλεύαμε να βλέπετε την κάθε ημέρα ως διαφορετική και αν σήμερα ήταν δύσκολα και δεν σας άρεσε το πώς νοιώθατε ή πώς φάγατε, αύριο κάντε κάτι άλλο. Πάντα έχετε την ευκαιρία να αρχίσετε να τρώτε διαφορετικά. Αν καταφύγετε στην επίκριση του εαυτού σας για την χθεσινή σας συμπεριφορά, δεν θα βοηθήσει κάπου. Προτιμήστε να ενθαρρύνετε τον εαυτό σας να τολμήσει κάτι διαφορετικό – χωρίς επικρίσεις ή υποτιμητικά σχόλια –, καθιερώστε έναν τρόπο διατροφής που να αφήνει χώρο στα δύσκολα συναισθήματα, και να στηρίζει συνειδητά τη διατροφική συμπεριφορά που σας κάνει να αισθάνεστε υγιείς και διατηρεί την θετικότητά σας. Το σημαντικότερο είναι να αρχίσουμε να πειραματιζόμαστε με τις συνταγές μας. Να γίνουμε δημιουργικοί με την τροφή που προσφέρουμε στον εαυτό μας με στόχο να μας ικανοποιήσουμε γευστικά. Κι αυτό θα είναι κάτι που το σώμα μας θα λατρέψει.
Ενώ παγκοσμίως γίνονται προσπάθειες να περιοριστεί η πανδημία του COVID-19, οι περισσότεροι από εμάς αισθάνονται όλο και πιο αγχωμένοι, κάτι που συχνά οδηγεί σε συναισθηματική διατροφή. Είναι μια αρκετά δύσκολη φάση ζωής για εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο, οπότε η διατήρηση μιας συνειδητής διατροφικής συμπεριφοράς που προάγει την σωματική και ψυχική υγεία, είναι καθοριστική.
