Υπάρχουν παιδιά που περνούν την εφηβεία τους ήπια, με μικρά ξεσπάσματα και συγκρούσεις. Άλλα, ζουν την εφηβεία με ένταση, σαν ωρολογιακή βόμβα που ανά πάσα ώρα και στιγμή μπορεί να σκάσει. Και αν σκάσει, τίποτα δεν είναι όπως πριν. Λόγω ιδιότητας, μιλώ συχνά με γονείς που αγωνιούν για την συμπεριφορά του εφήβου τους, σαστισμένοι από την «μεταμόρφωση» όπως λενε.
«Ήταν πολύ χαρούμενο παιδί», «Ήταν πολύ ύσηχο», «Πολύ ευγενικό και καλόψυχο».
Απεγνωσμένοι για απαντήσεις, οι γονείς συχνά ψάχνουν την λύση ανάμεσα στα πρέπει.
«Θα έπρεπε να είμαι πιο αυστηρός», «Έπρεπε να περνώ περισσότερο χρόνο στο σπίτι μαζι τους», «Έπρεπε να το περιμένω»
Ή στο λάθος DNA :
«Ίδιος ο πατέρας του», «Όλοι οι άντρες στην οικογένειά μου είναι αλκοολικοί», «Η κατάθλιψη καλά κρατεί χρόνια στην οικογένειά μας».
Δυστυχώς, η επίρριψη ευθύνης σε άλλους μοιάζει να έχει ισχύ καταπραϋντικού αλλά μικρής διάρκειας. Η ανακούφιση που προσφέρει είναι πολύ σύντομη και επιστρέφει η δυσφορία. Επίσης η επίρριψη ευθύνης στα παιδιά για την συμπεριφορά τους είναι άλλη μια λανθασμένη λύση, καθώς κάνει τα συγκρούσεις μεγαλύτερες.
Τί όμως θεωρείται «κανονικό» εφηβικό ξέσπασμα ; Πώς μπορείς να πεις αν το παιδί σου χρειάζεται βοήθεια ειδικού ;
Υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη εφηβικής κατάθλιψης λοιπόν. Η αναπτυξιακή και η άτυπη.
Η εφηβεία συχνά συνοδεύεται από μια περίοδο θλίψης που ξεκινάει από κάποια αιφνίδια συνειδητοποίηση των δυσκολιών της ζωής. Καθώς οι έφηβοι μπαίνουν στην αναπτυξιακή κατάθλιψη, ασχολούνται με ανησυχητικούς συλλογισμούς αναφορικά με το θάνατο, που συμβολίζουν την απώλεια της αθωότητας και της παιδικής τους ταυτότητας. Η συνειδητοποίηση της θνητότητας, ότι δηλαδή τα αγαπημένα τους πρόσωπα αλλά και οι ίδιοι είναι ευάλωτοι, αρχίζει να σκοτεινιάζει την οπτική και την προοπτική τους. Παρ` όλο που η αναπτυξιακή κατάθλιψη προκαλεί εσωτερική αναστάτωση σηματοδοτεί κι ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του εφήβου, στο οποίο αρχίζει να αναπτύσσεται μια νέα αίσθηση του εαυτού. Αυτή η αναστάτωση είναι φυσιολογική και αναγκαία. Οι έφηβοι δεν μπορούν να διαμορφώσουν μια συνοχική αίσθηση του εαυτού τους αν δεν κατανοήσουν αυτές τις ανασφάλειες και αβεβαιότητες. Τα δύο κύρια θέματα της αναπτυξιακής κατάθλιψης – ταυτότητα και χωρισμός-εξατομίκευση – πρέπει να αντιμετωπιστούν. Αν δεν συμβεί οι έφηβοι παραμένουν βυθισμένοι σε ξεπερασμένες συμπεριφορές της πρώιμης παιδικής ηλικίας όπως ξεσπάσματα θυμού ή εκφοβισμός.
Μερικά χαρακτηριστικά της εφηβικής αναπτυξιακής κατάθλιψης :
– Ασταθής διάθεση (έντονοι εκνευρισμοί και εκδήλωση εχθρότητας, σκληρή αυτοκριτική, αίσθημα αναξιότητας και υπερβολικής ενοχής)
– Συναισθήματα θλίψης και μελαγχολίας (υπερευαισθησία, κλάμα, συναισθηματική κατάπτωση, κόπωση, ανία, παθητικότητα)
– Απώλεια ενδιαφέροντος για μερικές αν όχι όλες τις άλλοτε ευχάριστες δραστηριότητες και έλλειψη κινήτρων
– Κοινωνικό άγχος με απόσυρση και απομόνωση από παρέες (συχνά αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά
– Αυπνία ή υπερυπνία (συνδέεται με δυσκολία στο πρωινό ξύπνημα για το σχολείο ή ενδιάμεσους πολλούς ύπνους μες στην ημέρα)
– Μειωμένη ή αυξημένη όρεξη για φαγητό, με σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους.
– Αυτοκτονικός ή ανθρωποκτονικός ιδεασμός χωρίς πλάνο
Καταστάσεις που οδώνουν την αναπτυξιακή κατάθλιψη και δημιουργούν πιο σοβαρές συναισθηματικές αστάθειες, οδηγούν σε άτυπη εφηβική κατάθλιψη. Η άτυπη κατάθλιψη συχνά προκαλείται από:
– Μη διεγνωσμένες μαθησιακές δυσκολίες
– Σοβαρή ασθένεια και τραυματισμός
– Τραυματικές εμπειρίες κατά την παιδική ηλικία (συμπεριλαμβανομένης σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης)
– Κοινωνική απόρριψη (χαμηλή αυτοεκτίμηση ή εξάρτηση από άλλο άτομο)
– Γονικές συγκρούσεις
– Θάνατος αγαπημένου προσώπου
– Οικονομικές δυσκολίες
– Αλλαγή σχολείου ή τόπου κατοικίας
Σε αντίθεση με την αναπτυξιακή κατάθλιψη, στην οποία οι έφηβοι βιώνουν ανεκτά επίπεδα μελαγχολίας και πένθους, η άτυπη κατάθλιψη πνίγει τους εφήβους με συνθλιπτική απόγνωση και παραλυτική ψυχική ένταση. Ανεπιθύμητα συναισθήματα οργής, ματαίωσης, απελπισίας ή αδυναμίας φουντώνουν και συχνά γεννούν άστατες διαθέσεις, αρνητικότητα ή καταστροφικές εμμονές. Έφηβοι που βιώνουν άτυπη κατάθλιψη μπαίνουν σε μια ψυχική μάχη για να αποτρέψουν τις ανεπιθύμητες ανασφάλειες και να υιοθετήσουν άμυνες όπως άρνηση, προβολή ή διαχωρισμό. Ενώ αυτές οι άμυνες είναι χρήσιμες και απαραίτητες, απαιτούν πολύ ψυχική ενέργεια για να διατηρηθούν. Λόγω αυτού, κατά την διάρκεια της άτυπης κατάθλιψης, οι έφηβοι φαίνονται συνεχώς κουρασμένοι, υπερβολικοί ή εξαντλημένοι. Χαρακτηριστικά άτυπης εφηβικής κατάθλιψης μπορεί να είναι :
– Καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση
– Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που άλλοτε ήταν ευχάριστες στο άτομο
– Κοινωνική απομόνωση και κρίσεις πανικού
– Αυξημένη επιθυμία για ύπνο
– Αίσθηση πολύ βαριών άκρων, καθημερινά
– Παρατεταμένα συναισθήματα απελπισίας και αναποφασιστικότητας
– Σοβαρές εναλλαγές διάθεσης
– Αδυναμία διατήρησης μακροχρόνιων σχέσεων (μεγάλη ευαισθησία στην κριτική και την απόρριψη)
– Επίμονος αυτοκτονικός ή ανθρωποκτονικός ιδεασμός
Πάμε λοιπόν να δούμε τα σημάδια που αποκαλύπτουν ότι ο έφηβος χρειάζεται βοήθεια.Μερικές φορές μπορεί να είναι δύσκολο να καταλάβετε αν ο έφηβός σας υποφέρει από αναπτυξιακή ή άτυπη κατάθλιψη. Απαιτούν την προσοχή σας οι εξής συμπεριφορές :
1. Κοψίματα, εκδορές στο σώμα του ή να προκαλεί πόνο στον εαυτό του, είναι σημάδια μη-ανεχτής συναισθηματικής αναστάτωσης και ψυχικής ανισορροπίας. Οι συμπεριφορες αυτοκαταστροφης μπορει να γινουν συνηθεια και να κλιμακωθουν με τον καιρο.
2. Ο πειραματισμος με ουσιες και αλκοολ μπορεί να είναι συνήθη στην εφηβεία αλλά αν το παιδί σας επιστρέφει στο σπίτι μεθυσμένος ή πολύ «ανεβασμένος» , τότε υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Κινηθείτε δραστικά άμεσα , ιδίως αν η οικογένειά σας έχει ιστορικό χρήσης ουσιών. Οι έφηβοι που υποφέρουν από άτυπη κατάθλιψη είναι πολύ πιο πιθανό να αναπτύξουν προβλήματα χρήσης ουσιών.
3. Είναι αρκετές οι περιπτώσεις που οι γονείς δεν παίρνουν στα σοβαρά τις απειλές για αυτοκτονία ή και τις πραγματικές απόπειρες. Πιστεύουν ότι μπορούν να διαχειριστούν την κατάσταση μόνοι τους ή ότι το παιδί τους απλά παίζει το δράμα του. Με τα ποσοστά αυτοκτονικότητας των εφήβων που έχουμε, ιδίως στα κορίτσια, όλες οι απόπειρες ή απειλές απαιτούν τη διαχείριση από ειδικό επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Όταν λοιπόν παρατηρείτε ότι κάτι δεν πάει καλά με τα παιδιά, αρκετοί γονείς νοιώθουν αποτυχημένοι ή ντρέπονται να ζητήσουν βοήθεια. Αλλά μια τέτοια κίνηση είναι πράξη ωριμότητας και όχι σημάδι αδυναμίας. Είναι ακόμα πιο σημαντικό να αναφέρω ότι αν δεν δώσουμε την απαραίτητη προσοχή στην άτυπη κατάθλιψη, μπορεί να αλλάξει την όλη πορεία της ζωής του παιδιού με αρνητικό τρόπο.
