Μητρικός θηλασμός: πότε αντενδείκνυται και τι πρέπει να προσέξουμε;
Γράφει η Κυριακή Παπαδοπούλου
Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο διασφάλισης της υγείας, της ομαλής ανάπτυξης και επιβίωσης ενός νεογνού. Το μητρικό γάλα υπερέχει σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα γάλατα και σκευάσματα (δηλ. βρεφικά γάλατα) που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατά του καθώς εξασφαλίζει στο βρέφος όλη την απαραίτητη ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται για τους πρώτους μήνες της ζωής του. Μάλιστα, η σύσταση του μητρικού γάλακτος μεταβάλλεται ώστε να προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες διατροφικές απαιτήσεις του βρέφους καλύπτοντας κατά 50% ή και περισσότερο τις διατροφικές του ανάγκες κατά το δεύτερο μισό του πρώτου έτους και έως το 1/3 κατά τη διάρκεια του δεύτερου έτους της ζωής του.
Επιπλέον, τα οφέλη του μητρικού θηλασμού είναι πολλαπλά και ιδιαίτερα σημαντικά τόσο για το παιδί και τη μητέρα όσο και για την οικογένεια, το σύστημα υγείας, την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Ωστόσο, παρά την ύπαρξη ισχυρών επιστημονικών δεδομένων που αναδεικνύουν τα πλεονεκτήματα του μητρικού γάλακτος και χαρακτηρίζουν το μητρικό θηλασμό ως την προτιμώμενη μέθοδο σίτισης για τους πρώτους 6 μήνες της ζωής των νεογνών, συμπεριλαμβανομένων των πρόωρων και ασθενών νεογέννητων, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες αντενδείκνυται και ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης είναι εκείνος που θα καθορίσει τον ασφαλέστερο τρόπο διατροφής του βρέφους. Μερικές από τις περιπτώσεις στις οποίες ο μητρικός θηλασμός θα πρέπει να αποφεύγεται είναι οι παρακάτω:
1. Σε νεογνά με μεταβολικά νοσήματα, όπως γαλακτοζαιμία. Σε άλλα ενδογενή μεταβολικά νοσήματα όπως είναι η φαινυλκετονουρία και η νόσος με οσμή ούρων σαν σιρόπι σφενδάμου, χρειάζεται συνδυασμός θηλασμού με ειδικό συμπλήρωμα και τακτική παρακολούθηση του βρέφους.
2. Σε μητέρες με λοίμωξη από τον ανθρώπινο λεμφοτροπικό ιό τύπου Ι ή ΙΙ.
3. Σε μητέρες που είναι θετικές στον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας HIV (HIV οροθετικές μητέρες) – κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες. Στις αναπτυσσόμενες χώρες ο κίνδυνος θανάτου λόγω υποθρεψίας ή λοιμώξεων σε μη θηλάζοντα βρέφη είναι μεγαλύτερος συγκριτικά με τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού μέσω του θηλασμού. Επιπλέον, τα αντιρετροϊκά φάρμακα που λαμβάνουν οι HIV οροθετικοί επιτρέπουν πλέον τον αποκλειστικό θηλασμό για τους πρώτους 6 μήνες ζωής του νεογνού αλλά και μέχρι την ηλικία των 12 μηνών με σημαντικά μειωμένο κίνδυνο μετάδοσης του HIV.
4. Σε μητέρες που έχουν μολυνθεί από βρουκέλλωση και δε λαμβάνουν θεραπεία.
5. Σε μητέρες με ενεργό φυματίωση χωρίς να έχουν λάβει θεραπεία για τουλάχιστον δύο εβδομάδες. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να χορηγηθεί στο νεογνό το γάλα με άντληση και δύο εβδομάδες από την έναρξη της θεραπείας η μητέρα θα μπορέσει να θηλάσει απευθείας.
6. Σε μητέρες με δερματικές βλάβες απλού έρπητα τύπου Ι στο στήθος (το γάλα μπορεί να χορηγηθεί στο νεογνό με άντληση, καθώς δε θεωρείται ότι περνάει ο ιός σε αυτό).
7. Σε μητέρες που εκδηλώνουν ανεμευλογιά 5 ημέρες πριν έως και 2 ημέρες μετά τον τοκετό (το μητρικό γάλα μπορεί να χορηγηθεί μετά από άντληση).
8. Σε μητέρες που λαμβάνουν ορισμένα φάρμακα, όπως αντιμεταβολίτες και χημειοθεραπευτικά.
9. Σε μητέρες που υποβάλλονται σε διαγνωστική απεικόνιση ή θεραπείες (π.χ. ακτινοθεραπείες) με ραδιενεργά ισότοπα, ωστόσο, χρειάζεται προσωρινή διακοπή του θηλασμού για το χρονικό διάστημα που υπάρχει το φάρμακο στο μητρικό γάλα.
10. Σε μητέρες που λαμβάνουν φάρμακα με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των βρεφών.
11. Σε μητέρες που λαμβάνουν ψυχοτρόπα φάρμακα και μπορεί να μεταφερθούν οι ουσίες αυτών στο βρέφος μέσω του μητρικού γάλακτος.
12. Σε μητέρες που κάνουν χρήση ναρκωτικών όπως PCP (φαινκυκλιδίνη) ή κοκαΐνη.
Επιπρόσθετα, στις περιπτώσεις που δεν υφίσταται κάποιος από τους παραπάνω περιορισμούς, ο μητρικός θηλασμός ενδείκνυται και η μητέρα επιθυμεί να θηλάσει το μωρό της, είναι σημαντικό να προσέξει ορισμένες συνήθειες και ουσίες που μπορεί να βλάψουν κυρίως την υγεία του παιδιού της, καθώς εκείνο δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως και είναι περισσότερο ευάλωτο.
Πιο συγκεκριμένα, σε θηλάζουσες μητέρες συστήνεται περιορισμός στην κατανάλωση καφεΐνης (καφές, τσάι, ορισμένα αναψυκτικά και ενεργειακά ποτά) σε 200 mg ημερησίως, καθώς περνά στο μητρικό γάλα και αποβάλλεται από τον οργανισμό των νεογνών που θηλάζουν πιο αργά συγκριτικά με τους ενήλικες. Επιπρόσθετα, τα νεογέννητα και τα πρόωρα βρέφη εμφανίζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην καφεΐνη παρουσιάζοντας παροδικά ανησυχία, ευερεθιστότητα ή δυσκοιλιότητα, συνεπώς σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται μικρότερη κατανάλωση καφεΐνης ειδικά τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό ή σε περίπτωση που το νεογνό είναι πρόωρο. Όταν η θηλάζουσα δεν επιθυμεί την κατανάλωση ροφημάτων χωρίς καφεΐνη, προτείνεται ως εναλλακτική η κατανάλωση των ροφημάτων με καφεΐνη να γίνεται αμέσως μετά το θηλασμό, ώστε να παρέλθει αρκετή ώρα μέχρι την επόμενη φορά που θα θηλάσει.
Μία ακόμη συνήθεια που είναι καλό να περιορίσει ή ακόμη καλύτερα να αποφύγει μια γυναίκα κατά τη γαλουχία είναι η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών. Σε περιστασιακή κατανάλωση, προτείνεται ένα μόνο αλκοολούχο ποτό (περίπου 0,5 γραμμάρια αλκοόλης ανά κιλό βάρους της μητέρας) τουλάχιστον 2 ώρες πριν το θηλασμό. Η τακτική κατανάλωση δύο ή περισσότερων αλκοολούχων ποτών ημερησίως μπορεί να είναι επιβλαβής για το νεογνό προκαλώντας υπνηλία, αδυναμία και ανώμαλη αύξηση του βάρους του.
Το κάπνισμα μπορεί να έχει αρνητική επίδραση τόσο στην υγεία της μητέρας όσο και του νεογνού, καθώς τα συστατικά του καπνού περνούν στο μητρικό γάλα και τα βρέφη έχουν πιο ευαίσθητο αναπνευστικό σύστημα σε σχέση με τους ενήλικες. Το παθητικό κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο του Συνδρόμου Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου (SIDS) και αναπνευστικών προβλημάτων, όπως ασθματική βρογχίτιδα και λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Ωστόσο, ακόμα και στην περίπτωση που η θηλάζουσα είναι καπνίστρια, η γαλουχία είναι προτιμότερη από τη χρήση σκευάσματος. Η θηλάζουσα που είναι καπνίστρια οφείλει τουλάχιστον να καπνίζει σε χώρο μακριά από το μωρό της.
Η χρήση παράνομων ναρκωτικών ουσιών (όπως κοκαΐνη, ηρωίνη και μεθαμφεταμίνες), μαριχουάνας και συνταγογραφούμενων φαρμάκων που λαμβάνονται χωρίς ιατρική αιτιολογία, μπορεί να βλάψει το νεογνό κατά το θηλασμό. Όσον αφορά τα περισσότερα φάρμακα και εμβόλια, η χρήση τους θεωρείται ασφαλής κατά τη διάρκεια του θηλασμού, παρόλο που περνούν στο μητρικό γάλα, τα επίπεδα είναι συνήθως πολύ χαμηλότερα από τα επίπεδα στην κυκλοφορία του αίματος, ενώ λίγες είναι οι εξαιρέσεις και οι περιπτώσεις που αντενδείκνυνται κατά το θηλασμό.
Η θηλάζουσα μητέρα θα πρέπει να ακολουθεί μια διατροφή στην οποία θα υπάρχει ισορροπία και μέτρο και να αποφεύγει την κατανάλωση υποκατάστατων ζάχαρης (ασπαρτάμη, σουκραλόζη κ.ά.). Επίσης, προτείνεται και η αποφυγή της σόγιας και των προϊόντων της (π.χ. τόφου, γάλα και γαλακτοκομικά σόγιας) λόγω της περιεκτικότητάς τους σε φυτο-οιστρογόνα, τα οποία περνούν στο μητρικό γάλα και ενδέχεται να βλάψουν την υγεία του θηλάζοντος νεογνού. Αναφορικά με την εμφάνιση αλλεργιών στο βρέφος που θηλάζει, δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να υποστηρίζουν την αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων από τη διατροφή της θηλάζουσας.
Σε κάθε περίπτωση, οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει πάντα να ζυγίζουν τους κινδύνους και τα οφέλη του μητρικού θηλασμού και φυσικά την αναγκαιότητα συνταγογράφησης φαρμάκων σε θηλάζουσες μητέρες. Τέλος, κάθε γυναίκα οφείλει να λάβει ολοκληρωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση ώστε να αποφασίσει για το βέλτιστο τρόπο σίτισης του μωρού της.
Βιβλιογραφία
1. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG), Breastfeeding your baby – 2021.
2. Johns Hopkins Medicine, Breast milk is best.
3. Raymond, J. L., & Morrow, K. (2020). Krause and Mahan’s Food & The Nutrition Care Process 15th Edition.
4. WHO: Infant and young child feeding – 2021.
5. Ινστιτούτο Προληπτικής Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Εθνικός Διατροφικός Οδηγός για γυναίκες, εγκύους και θηλάζουσες – 2014.
6. Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Μητρικός θηλασμός Οδηγός για Επαγγελματίες Υγείας – 2015.
Κυριακή Παπαδοπούλου
Διατροφολόγος – Διαιτολόγος, M.Sc.
