Η αύξηση του σωματικού βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

Γράφει η

Κυριακή Παπαδοπούλου

Διαιτολόγος -Διατροφολόγος MSc

kiriaki.nutr@gmail.com

Η τήρηση μιας ισορροπημένης και υγιεινής διατροφής είναι ιδιαίτερης σημασίας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου και ξεκινάει πριν τη γέννησή του. Ωστόσο, οι συνήθειες και οι ανάγκες του ατόμου μπορεί να διαφέρουν, ανάλογα με το στάδιο της ζωής του. Αναμφισβήτητα, μια περίοδος στη ζωή της γυναίκας κατά την οποία σημειώνεται αύξηση στις διατροφικές της ανάγκες είναι η εγκυμοσύνη και ακολούθως η γαλουχία. Ιδιαίτερα η περίοδος της εγκυμοσύνης μπορεί να είναι καθοριστική για τη μελλοντική υγεία της γυναίκας, αλλά και του παιδιού της. Ο ρόλος της διατροφής κατά τη διάρκεια της κύησης, και αργότερα του θηλασμού, είναι πολύ σημαντικός για δύο κυρίως λόγους: αρχικά συμβάλλει στη σωστή και επιτυχημένη ανάπτυξη του εμβρύου και του νεογνού, και παράλληλα καλύπτει τις αυξημένες απαιτήσεις της εγκύου και της θηλάζουσας, αντίστοιχα.

Ένα θέμα όμως που απασχολεί αρκετές γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι το βάρος που θα πάρουν, ενώ αργότερα ακολουθούν οι ανησυχίες για τον τρόπο και το χρονικό διάστημα που θα μπορέσουν να «ξεφορτωθούν» αυτά τα κιλά της εγκυμοσύνης. Κατά μέσο όρο, η συνολική αύξηση του βάρους μιας εγκύου φτάνει περίπου τα 12 κιλά, αυτό όμως επηρεάζεται από παράγοντες, όπως το σωματικό βάρος της γυναίκας πριν την εγκυμοσύνη και το εάν πρόκειται για μονή, δίδυμη ή ακόμα και πολύδυμη κύηση.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ένας ενήλικας μπορεί να βρει εάν είναι το βάρος του φυσιολογικό με τη βοήθεια του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), ο οποίος υπολογίζεται διαιρώντας το σωματικό βάρος (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους (σε μέτρα). Με αυτόν τον τρόπο, γνωρίζοντας το σωματικό βάρος μιας γυναίκας πριν την εγκυμοσύνη, μπορούμε να βρούμε εάν έχει φυσιολογικό βάρος. Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται οι κατηγορίες που προκύπτουν, ανάλογα με το πηλίκο της παραπάνω διαίρεσης.

Το 2019, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Έρευνας Υγείας για τον ελληνικό πληθυσμό, η ποσοστιαία κατανομή των υπέρβαρων και παχύσαρκων γυναικών στις ηλικιακές ομάδες ήταν αυτή που ακολουθεί στον παρακάτω πίνακα:

Είναι εμφανής η αύξηση των υπέρβαρων και παχύσαρκων γυναικών με την αύξηση της ηλικίας και φαίνεται ότι 1 στις 4 ή ακόμη και 1 στις 3 γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας έχουν βάρος μεγαλύτερο από το φυσιολογικό. Αυτό είναι σημαντικό να σημειωθεί, καθώς το αυξημένο σωματικό βάρος που μπορεί να έχει μια γυναίκα κατά την περίοδο της κύησης, έχει βρεθεί ότι αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων, μεταξύ των οποίων είναι ο σακχαρώδης διαβήτης κύησης, η υπέρταση και η διενέργεια καισαρικής τομής. Τα παραπάνω, συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακών παθήσεων στη μετέπειτα ζωή της μητέρας, όμως εμφανίζονται και επιπτώσεις στο παιδί, καθώς αυξάνεται η πιθανότητα πρόωρου τοκετού, μακροσωμίας, ινσουλινοαντίστασης, στασιμότητας ή απότομων αλλαγών στην ανάπτυξη, ενώ η εμφάνιση μιας μεταβολικής νόσου μπορεί να το συνοδεύει ακόμη και μέχρι την ενηλικίωση.

Ως εκ τούτου, συνιστάται η απώλεια βάρους πριν από την εγκυμοσύνη, κυρίως για τη μείωση του κινδύνου των παραπάνω επιπλοκών. Ουσιαστικά, αυτό που χρειάζεται για να έχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα είναι η διατήρησης της ενεργειακής ισορροπίας, ή αλλιώς η ισορροπία του ενεργειακού ισοζυγίου. Αυτό σημαίνει ότι η ενεργειακή πρόσληψη μιας εγκύου θα πρέπει να καλύψει τις ανάγκες του μεταβολισμού και της φυσικής της δραστηριότητας, του μεταβολισμού και ανάπτυξης του εμβρύου, και παράλληλα να αποθηκεύσει ενέργεια για την ανάπτυξη λιπώδους μάζας, μαστού, πλακούντα, μήτρας, την παραγωγή αμνιακού υγρού και, τέλος, την αύξηση του όγκου του αίματος.

Στον πίνακα που ακολουθεί, αποτυπώνεται ο προτεινόμενος μέσος όρος αύξησης του βάρους για τη μονή και δίδυμη κύηση, σύμφωνα με τις συστάσεις του 2009:

Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για τη συνιστώμενη αύξηση του βάρους σε πολύδυμες κυήσεις (τρία ή περισσότερα έμβρυα). Επιδημιολογικές μελέτες αναφέρουν ότι γυναίκες με παχυσαρκία βαθμού II (ΔΜΣ ≥ 35 ) και καθόλου ή μικρή αύξηση του σωματικού τους βάρους κατά την εγκυμοσύνη της τάξεως των 5 κιλών, μπορεί να έχουν μια ομαλή εγκυμοσύνη.

Επιπρόσθετα, συστήνεται η αύξηση του βάρους κατά τη διάρκεια της κύησης να γίνεται σταδιακά, με τη μεγαλύτερη αύξηση να σημειώνεται στο τελευταίο τρίμηνο. Πιο συγκεκριμένα, ο μέσος ρυθμός αύξησης του βάρους ανά εβδομάδα για το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, βάσει του ΔΜΣ, συστήνεται ως εξής:

Οι γυναίκες με αύξηση βάρους μικρότερη από τη συνιστώμενη, εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο πρόωρου τοκετού και το βρέφος ενδέχεται να έχει χαμηλότερο βάρος γέννησης από το επιθυμητό. Μια αύξηση βάρους της τάξης των 12-18 κιλών σε μια ελλιποβαρή γυναίκα, συμβάλλει στην ανάπτυξη του εμβρύου. Σε αντίθετη περίπτωση, γυναίκες οι οποίες πριν την εγκυμοσύνη τους είναι υπέρβαρες ή παχύσαρκες, θα πρέπει να παρακολουθούν την αύξηση του βάρους τους κατά την κύηση και να αποφύγουν στερητικές δίαιτες, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες του ιατρού που τις παρακολουθεί. Επιπλέον, λόγω της αναμενόμενης αύξησης του βάρους στην περίοδο της εγκυμοσύνης, η μέλλουσα μητέρα οφείλει να γνωρίζει τους κινδύνους που μπορεί να οφείλονται στην υπερβολική αύξηση του βάρους της, καθώς και τα βήματα που θα ήταν καλό να ακολουθήσει μέχρι τον τοκετό, αλλά και αργότερα, ώστε να μην αντιμετωπίσει δυσκολία στην προσπάθειά της να επανέλθει στο βάρος που είχε πριν την κύηση.

Οι ενεργειακές απαιτήσεις ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με την ηλικία, το ΔΜΣ και το επίπεδο δραστηριότητας μιας γυναίκας, επομένως η πρόσληψη θερμίδων θα πρέπει να εξατομικεύεται με βάση αυτούς τους παράγοντες. Οι ανάγκες της εγκύου σε ενέργεια κατά το πρώτο τρίμηνο είναι γενικά οι ίδιες με αυτές των γυναικών που δε διανύουν περίοδο εγκυμοσύνης, ενώ εκτιμάται ότι αυξάνονται κατά 340 και 452 θερμίδες ανά ημέρα, για το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο, αντίστοιχα. Παρομοίως, αυξημένες είναι και οι ενεργειακές ανάγκες των γυναικών που θηλάζουν, περίπου κατά 500 θερμίδες ανά ημέρα συγκριτικά με τις μη έγκυες, καθώς ο μέσος όγκος του μητρικού γάλακτος που παράγει καθημερινά μια θηλάζουσα γυναίκα ανέρχεται περίπου στα 780 mL (με εύρος 450 – 1200 mL) ενώ το ενεργειακό περιεχόμενο αυτού είναι 67 θερμίδες ανά 100 mL.

Επισημαίνεται ότι ο μητρικός θηλασμός συμβάλλει στην επαναφορά του βάρους που είχε η γυναίκα πριν από την περίοδο της εγκυμοσύνης. Χαρακτηριστικά, παρατηρείται ότι οι γυναίκες που θηλάζουν χάνουν κατά μέσο όρο 0,5 – 1,0 κιλό τον πρώτο μήνα μετά τον τοκετό, ενώ γενικά συστήνεται η απώλεια του βάρους να γίνεται σταδιακά και ιδανικά κατά τον πρώτο χρόνο μετά τον τοκετό. Η απώλεια βάρους κατά τη διάρκεια της γαλουχίας δεν επηρεάζει συνήθως την ποσότητα ή την ποιότητα του μητρικού γάλακτος. Παράγοντες όπως το άγχος και το κάπνισμα μπορούν να μειώσουν την παραγωγή γάλακτος, αλλά η ποσοτική και θερμιδική αξία του μητρικού γάλακτος δεν αλλάζει με τη διατροφή και την άσκηση της θηλάζουσας. Τέλος, το βάρος μιας γυναίκας, ο ΔΜΣ της, το ποσοστό σωματικού λίπους και η αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης δε φαίνεται να επηρεάζουν την παραγωγή γάλακτος.

Βιβλιογραφία

1.      American College of Obstetricians and Gynecologists Committee opinion no. 548 (2013) “Weight Gain During Pregnancy”, Obstetrics & Gynecology, pp. 210-212.

2.     Institute of Medicine (2009) “Weight gain during pregnancy: reexamining the guidelines.”

3.     Kominiarek, M. A. and Rajan, P. (2016) “Nutrition Recommendations in Pregnancy and Lactation,” Medical Clinics of North America. W.B. Saunders, pp. 1199–1215.

4.     Proper Maternal Nutrition during Pregnancy Planning and Pregnancy: a Healthy Start in Life Recommendations for health care professionals-the experience from Latvia (2017).

5.     Tahir, M. J. et al. (2019) “Association of full breastfeeding duration with postpartum weight retention in a cohort of predominantly breastfeeding women,” Nutrients, 11(4).

6.     EΘΝΙΚΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ για γυναίκες, εγκύους και θηλάζουσες (2014).

Email: kiriaki.nutr@gmail.com