Γράφει η Ελένη Ζίγκιρη, PT | MSc: Stress Science & Health Promotion| Medical School – National & Kapodistrian University of Athens-Greece.
Στα πλαίσια της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αλλά και όχι μόνο, η λήψη ενός καλού και πλήρους οικογενειακού κοινωνικού ιστορικού κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης ενδεχομένως να αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τη μελλοντική σωματική ψυχική και κοινωνική υγεία των πολιτών (γονέων και παιδιών).
Χρειάζεται να αποσαφηνίσουμε την έννοια του κοινωνικού ιστορικού και να εξηγήσουμε τους λόγους όπου, θεωρητικά και πρακτικά, αυτό μπορεί να συμβάλει στην ελάττωση του οικογενειακού distress και στην καλή υγεία των πολιτών.
Με την έννοια κοινωνικό ιστορικό αναφερόμαστε σε όλες εκείνες τις πτυχές της οικογενειακής ζωής που καθορίζουν τις επιλογές και τις συμπεριφορές της οικογένειας και που έχουν αντίκτυπο στους απογόνους τους.
Συγκεκριμένα, στη βάση δεδομένων του PubMed διατυπώνονται οι ακόλουθοι διευκρινιστικοί ορισμοί (μέσω όρων MeSH) για την αποσαφήνιση της έννοιας του κοινωνικού ιστορικού, περιγράφοντας:
- Την έννοια της κοινωνικής αλλαγής δηλαδή της αλλαγής, της αλλοίωσης, της τροποποίησης, ή της εξέλιξης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του πολιτισμού, που με την πάροδο του χρόνου, οδηγεί σε μετρήσιμες επιπτώσεις στις κοινωνικές αξίες και τους κανόνες (έτος εισαγωγής: 1968).
- Τον κοινωνικό σχεδιασμό, δηλαδή τη συστηματική διαδικασία για την αξιολόγηση και τον προσδιορισμό συγκεκριμένων αναγκών στην κοινότητα και την εφαρμογή πρακτικών μέτρων για την κάλυψη αυτών των αναγκών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. (έτος εισαγωγής: 1968),
- Την έννοια της κοινωνικής συμπεριφοράς, όπως οποιαδήποτε συμπεριφορά που προκαλείται από ένα άτομο ή που επηρεάζει ένα άλλο άτομο ή ομάδα, συνήθως του ίδιου είδους (έτος εισαγωγής: 1969).
- Τις οικογενειακές σχέσεις (συμπεριφορικές, ψυχολογικές και κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των διαφόρων μελών της πυρηνικής οικογένειας και της ευρύτερης οικογένειας (έτος εισαγωγής: 1998),
- Τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές, εκείνες δηλαδή τις παθήσεις που εκκινούν κατά την αναπτυξιακή περίοδο. Οι διαταραχές συνήθως εκδηλώνονται νωρίς στην ανάπτυξη, συχνά πριν το παιδί πάει στο σχολείο, και χαρακτηρίζονται από αναπτυξιακά ελλείμματα που παράγουν βλάβες στην προσωπική, κοινωνική, ακαδημαϊκή ή την επαγγελματική λειτουργία, (από DSM-V) (έτος εισαγωγής : 1998, 2016,).
- Τη συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή την ικανότητα κατανόησης και διαχωρισμού των συναισθημάτων, καθώς και τη χρήση της συναισθηματικής γνώσης για την ενίσχυση της σκέψης και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διαδικασιών. Συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης αποτελούν η ενσυναίσθηση, το αυτο-κίνητρο, η αυτογνωσία, η αυτορρύθμιση και η κοινωνική δεξιότητα. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια μέτρηση της ικανότητας ενός ατόμου να κοινωνικοποιηθεί με τους άλλους (έτος εισαγωγής: 2010).
- Το αναπτυξιακό και ψυχολογικό πεδίο των σχετικών με τις ηλικιακές μεταβολές στη συμπεριφορά, που συμβαίνουν στον άνθρωπο κατά τη διάρκεια της ζωής, από τη γέννηση μέχρι το θάνατο. Περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων συναισθηματικής, πνευματικής, κοινωνικής , αντιληπτικής και την προσωπικότητα της ανάπτυξης (έτος εισαγωγής: 2015).
- Τους κοινωνιολογικούς παράγοντες, όπως χαρακτηριστικά και εμπειρίες που επηρεάζουν την προσωπικότητα, τη στάση και τον τρόπο ζωής του ατόμου, τα οποία προέρχονται από τις κοινωνικές αξίες ή / και τη συμπεριφορά των ομάδων στις οποίες ανήκει ένα άτομο, ή φιλοδοξεί να ανήκει (έτος εισαγωγής: 2015), και τέλος
- Την έννοια της κοινωνικής μάθησης, δηλαδή την απόκτηση νέων γνώσεων μέσα από την παρατήρηση και την αλληλεπίδραση με τους άλλους (έτος εισαγωγής: 2016).
Είναι σαφέστατο, λοιπόν, από την ευρύτητα του όρου ότι η αξία του κοινωνικού ιστορικού μπορεί να συντελέσει καθοριστικά σε διάφορες πτυχές της εξέλιξης του ατόμου διαχρονικά. Προκειμένου να υποστηρίξουμε αυτήν την άποψη θα αναφερθούμε επιπλέον στη μελέτη Adverse Childhood Experiences (ACE) Study, που είναι ίσως μία από τις μεγαλύτερες έρευνες που πραγματοποιήθηκε ποτέ, για να αξιολογήσει τη σύνδεση μεταξύ της παιδικής ηλικίας, της κακοποίησης και της μετέπειτα ζωής, για την υγεία και την ευημερία των απογόνων.
Στη συγκεκριμένη μελέτη μέσα από αναδρομή στο κοινωνικό ιστορικό της οικογένειας, μελετήθηκαν περισσότερα από 17.000 μέλη διαφόρων οργανισμών υγείας. Οι συμμετέχοντες υποβάλλονταν σε μια ολοκληρωμένη φυσική εξέταση και παρείχαν πληροφορίες σχετικά με τα παιδικά τους χρόνια και την εμπειρία τους στην κακοποίηση, στην παραμέληση ή την οικογενειακή δυσλειτουργία.
Η μελέτη έγινε στις ΗΠΑ, μεταξύ 1995-1997 και ήταν μια συνεργασία μεταξύ του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDCP) και Κλινικής Αξιολόγησης της Υγείας (Kaiser Permanentes), του Σαν Ντιέγκο (Centers for Disease Control and Prevention and Kaiser Permanentes Health Appraisal Clinic in San Diego). Τα ευρήματα της μελέτης δείχνουν ότι ορισμένες εμπειρίες είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για τις κύριες αιτίες της ασθένειας και του θανάτου, καθώς και την κακή ποιότητα ζωής των απογόνων. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σύνδεση μεταξύ δυσμενών εμπειριών της παιδικής ηλικίας και των επιπτώσεων στην υγεία είναι τόσο έντονη που αξίζει η προσπάθεια για την έγκαιρη πρόληψη και αποκατάσταση της οικογενειακής δυσλειτουργίας και κατ΄ επέκταση και της παιδικής κακοποίησης.
Η ACE πυραμίδα αντιπροσώπευσε το εννοιολογικό πλαίσιο για τη μελέτη. Κατά τη διάρκεια της χρονικής περιόδου της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 πληροφορίες σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου για τη νόσο είχαν ευρέως ερευνηθεί και συγχωνευθεί σε προγράμματα δημόσιας εκπαίδευσης και πρόληψης.
Εικόνα 1 Η ACE πυραμίδα αντιπροσώπευσε το εννοιολογικό πλαίσιο της μελέτης.
Ας αναφερθούμε όμως σε μερικές λεπτομέρειες.
Η μελέτη σχεδιάστηκε για να παρέχει στοιχεία που θα βοηθούσαν στην απάντηση του εξής ερωτήματος: ΄΄αν οι παράγοντες κινδύνου για τη νόσο, την αναπηρία, και τη πρόωρη θνησιμότητα δεν είναι τυχαία κατανεμημένοι, αλλά και τι προηγείται της έγκρισης και της ανάπτυξης τους;΄΄ Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα ήταν το κίνητρο για την παροχή επιστημονικών πληροφοριών και την ανάπτυξη νέων, χρήσιμων και αποτελεσματικών προγραμμάτων υγείας και πρόληψης για τα παιδιά.
Στις αρνητικές εμπειρίες ζωής (πρώιμες εμπειρίες) περιλαμβάνονταν:
- βιώματα αναφορικά με σωματική συναισθηματική ή σεξουαλική κακοποίηση,
- η συναισθηματική ή σωματική παραμέληση,
- η γονική ψυχική ασθένεια,
- η εξάρτηση από ουσίες,
- η φυλάκιση,
- ο χωρισμός των γονέων και το διαζύγιο, καθώς και
- η ενδοοικογενειακή βία.
Παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ και διάφορες σεξουαλικές συμπεριφορές δεν κατανεμήθηκαν τυχαία στον πληθυσμό.
Στην πραγματικότητα είναι γνωστό ότι παράγοντες κινδύνου για πολλές χρόνιες ασθένειες τείνουν να δημιουργούν συστάδες (cluster), δηλαδή τα άτομα που είχαν έναν παράγοντα κινδύνου έτειναν να έχουν και παραπάνω παράγοντες κινδύνου.
Λόγω αυτής της γνώσης, η μελέτη ACE σχεδιάστηκε για να αξιολογήσει αυτό που θεωρείται ότι είναι επιστημονικά αδιευκρίνιστο σχετικά με την προέλευση των παραγόντων κινδύνου. Αυτά τα κενά απεικονίζονται ως τα δύο βέλη που συνδέουν «δυσμενείς εμπειρίες» και «παιδική ηλικία» σε παράγοντες που οδηγούν στην υγεία και τις κοινωνικές συνέπειες ψηλότερα στην πυραμίδα του κινδύνου.
Στα δημογραφικά χαρακτηριστικά της μελέτης περιλαμβάνονταν (N = 17,337) άντρες και γυναίκες σε αναλογία 54% και 46% αντίστοιχα. Το μεγαλύτερο ποσοστό ανήκαν στην λευκή φυλή (74.8%) και οι ηλικίες κυμαίνονταν σε διάφορα ηλικιακά όρια με το μεγαλύτερο ποσοστό από 60 ετών και άνω (46.4%), ενώ για τις ηλικίες 40-49 ετών και 50-59 ετών ήταν 18.6% και 19.9%, αντίστοιχα. Το 75,5% ήταν άτομα ανωτέρου και ανώτατου μορφωτικού επιπέδου (35.9%+ 39.3%).
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Το 67% του πληθυσμού είχε τουλάχιστον ένα ACE, ενώ το 12,6% (δηλαδή 1:8) είχαν τέσσερα ή περισσότερα ACEs. Το επόμενο βήμα ήταν η συσχέτιση των αποτελεσμάτων με την υγεία των συμμετεχόντων, όπου βρέθηκε ότι υπήρχε μια σχέση δόσης – απόκρισης μεταξύ ACEs και αποτελεσμάτων υγείας. Υψηλότερη βαθμολογία έδινε χειρότερα αποτελέσματα υγείας. Για παράδειγμα, σε άτομο με βαθμολογία από τέσσερα και πάνω, η πιθανότητα για χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια ήταν δυόμιση φορές μεγαλύτερη σε σχέση με κάποιον που είχε βαθμολογία μηδέν. Επίσης, το ίδιο άτομο είχε δυόμισι φορές παραπάνω πιθανότητα να νοσήσει με ηπατίτιδα και τεσσεράμισι φορές με κατάθλιψη. Όσο για την αυτοκτονικότητα, το εντυπωσιακό ποσοστό ανέρχονταν στις 12 φορές παραπάνω, ενώ για τον καρκίνο του πνεύμονα και την ισχαιμική καρδιοπάθεια (νούμερο ένα αιτία θανάτου στην Αμερική) τρεις και τρεισήμισι φορές, αντίστοιχα, παραπάνω σε εκείνους, όπου το σκορ ήταν επτά μονάδες και πάνω.
Οι ερευνητές κατέληξαν, επίσης, στο συμπέρασμα ότι η παιδική κακοποίηση επηρεάζει την υγεία των παιδιών, όχι μόνο εκείνη τη χρονική στιγμή που συμβαίνει, αλλά και αργότερα και κοστίζει όσο και αλλά προβλήματα δημόσιας υγείας, υψηλού προφίλ. Η παραμέληση, η σωματική κακοποίηση και οι στερητικές παρεμβολές της ελευθερίας, καθώς επίσης και η σεξουαλική κακοποίηση είναι τα είδη της παιδικής κακοποίησης που μπορούν να οδηγήσουν σε κακή σωματική και ψυχική υγεία στην ενήλικη ζωή.
Μερικά από τα αποτελέσματα αφορούσαν :
(Συνέχεια του άρθρου στο 2ο μέρος)
