μητέρας αλλά συμβολικό υπό την έννοια της ανάπτυξης καταθλιπτικής
συμπτωματολογίας της μητέρας.
Η μητέρα από πηγή ζωής μεταμορφώνεται σε απόμακρη, άτονη και άψυχη μορφή η
οποία δεν μπορεί να γίνει κατανοητή από το παιδί. Μολονότι εξακολουθεί να το
φροντίζει νιώθει πως δεν είναι ικανή να το αγαπά. Πρόκειται δηλαδή, για απουσία της
παρούσας μητέρας.
Η μητρική κατάθλιψη έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία. Σε μια μετανάλυση 104
ερευνών με πληθυσμό 14.000 γυναίκες ξεχώρισε ως σημαντικότερους παράγοντες
κινδύνου για την εμφάνιση της Επιλόχειας Κατάθλιψης τους εξής: α) το άγχος στην
κύηση, β) την κατάθλιψη στην κύηση, γ) στρεσογόνα γεγονότα ζωής στην κύηση ή
στη λοχεία, δ) απουσία συναισθηματικών στηριγμάτων, ε) ιστορικό προηγηθείσας
κατάθλιψης (Robertson 2004). Ενώ σύμφωνα με τον Biaggi (2016) οι πιο σχετικοί
παράγοντες που συνδέονται με την κατάθλιψη ήταν οι δυσλειτουργικές σχέσεις και η
βία ανάμεσα στο ζευγάρι αλλά και η έλλειψη υποστήριξης. Αναφέρεται, επίσης, πως
έχει της αφετηρίες της είτε στην απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου στο
παρελθόν είτε σε κάποιο ναρκισσιστικό τραύμα όπως μια οικονομική καταστροφή ή
εξωσυζυγική σχέση του πατέρα.
Με ποιόν τρόπο όμως, αρνείται μια μητέρα να είναι ζωντανή μέσα στο παιδί της;
O Bollas σημειώνει ότι αυτές οι μητέρες αντί να οδηγούνται από το παιχνίδι του παιδιού
προς τη συναισθηματική συμμετοχή, το καθρέπτισμα με τη χρήση της φαντασίας και
το λεκτικό σχόλιο, ώστε να ωθούν το παιδί από το παιχνίδι στην ομιλία βλέπουν το
παιχνίδι ως αντικείμενο και εκτρέπουν το παιδί από το εσωτερικό και το ψυχικό στο
εξωτερικό και το υλικό. Π.χ το οδηγούν προς «ένα δομημένο και τελετουργικό
περιέχον» όπως η τηλεόραση και τα βιντεοπαιχνίδια ή προς την εξωστρεφή
σωματική δραστηριότητα μέσω του αθλητισμού. Επίσης, χρησιμοποιούν τον έπαινο
και την υλική αμοιβή μόνο όταν το παιδί προσαρμόζεται σε οτιδήποτε συμβατικό.
Αδυνατώντας το παιδί να επεξεργαστεί την μητρική κατάθλιψη υφίσταται ψυχικό
τραύμα και είτε αποεπενδύει συναισθηματικά από τη μητέρα του είτε ταυτίζεται μαζί
της μήπως και τυχόν μπορέσει να επιτύχει επανένωση μαζί της «αν δεν μπορώ να
αγαπηθώ από τη μητέρα θα γίνω ίδια με αυτή». Η μητέρα όταν, λοιπόν, αδυνατεί να
ανταποκριθεί στο παιδί της το οδηγεί σε παρέκκλιση της φυσιολογικής πορείας
ανάπτυξης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κατάθλιψη της μητέρας υιοθετείται από το
παιδί σαν αντανάκλαση. Ο Winnicott περιγράφει μια τυπική περίπτωση παιδιού που
ζει με μια «νεκρή» μητέρα. Πρόκειται για ένα παιδί χαρωπό, ζωηρό ενεργητικό, το
οποίο όμως η μητέρα του το πηγαίνει στον ειδικό γιατί είναι ανήσυχο, ευερέθιστο ή
έχει ψυχοσωματικά συμπτώματα κ.α. Ο ευαισθητοποιημένος ειδικός αντιλαμβάνεται
ότι η κατάθλιψη της μητέρας αυτής είναι πιο σοβαρή από του παιδιού της! Ενώ ο Green αναφέρει, πως το παιδί σε άλλες περιπτώσεις προσπαθεί να επαναφέρει τη μητέρα του στη ζωή και έχει επιχειρήσει να αντιμετωπίσει το άγχος του με τρόπους όπως η αϋπνία, οι νυχτερινοί τρόμοι και η τεχνητή χαρά.
Οι επιπτώσεις της μητρικής κατάθλιψης στην ψυχική υγεία του παιδιού είναι
αρνητικές και γίνονται αντιληπτές ακόμα και όταν το παιδί ενηλικιωθεί. Στις άμεσες
επιπτώσεις περιλαμβάνεται η απάθεια, και το εκσεσημασμένο κλάμα του νεογνού. Τα
βρέφη των καταθλιπτικών μητέρων εκδηλώνουν επιπλέον μειωμένη εγρήγορση,
μεγαλύτερη υπνηλία, έντονο μυϊκό τόνο, λιγότερες εκφράσεις ικανοποίησης και
μεγαλύτερη ευερεθιστότητα. Επιπλέον παρατηρούνται διαταραχές ύπνου και
ανορεξία.
Η επιλόχεια κατάθλιψη συνδέεται ακόμη, με δυσμενή αποτελέσματα στην
πρώιμη παιδική ανάπτυξη και περισσότερο ανάμεσα στα κοινωνικώς μειονεκτούντα
παιδιά. Οι συνέπειές της για το παιδί περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων αυξημένο κίνδυνο
ατυχημάτων, σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου και μεγαλύτερη συχνότητα εισαγωγής σε νοσοκομεία αλλά και περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσει και αυτό κατάθλιψη. Επιπλέον, αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση πρώιμης παιδικής
ψύχωσης.
Τέλος, είναι γνωστό ότι από την αρχή της μητρότητας, η επικοινωνία ανάμεσα
στη μητέρα και το βρέφος παίζει κρίσιμο ρόλο τόσο στα κινητήρια συστήματα
σύνδεσης διαδραστικών συμπεριφορών όσο και στην παθογένεια των ψυχικών ή
συναισθηματικών διαταραχών. Αν η επικοινωνία δεν αναπτύσσεται επαρκώς, κάθε
αντισταθμιστική λειτουργία αποτυγχάνει και φαύλοι κύκλοι με σοβαρές συνέπειες
μπορεί να αναπτυχθούν. Πολλές από τις προτεινόμενες θεραπείες για την κατάθλιψη
επικεντρώνονται στο πρόσωπο της μητέρας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο ρόλος και
το άγχος της γονεικότητας. Πολλές θεραπείες για προβλήματα συμπεριφοράς
περιλαμβάνουν εκπαίδευση γονέων. Η θεραπεία αλληλεπίδρασης γονέα παιδιού είναι
ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης γονέων που εστιάζει στην ενίσχυση μιας θετικής σχέσης μητέρας παιδιού και βοηθά τη μητέρα στη διαχείριση προβλημάτων.
Οι εξειδικευμένοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μέσα από την σχέση εμπιστοσύνης,
που πλαισιώνεται από ενσυναίσθηση, σεβασμό και άνευ όρων αποδοχή για τη
μητέρα προσπαθούν κατά την αρχική φάση να υποκαταστήσουν την καταθλιπτική
μητέρα και να διατηρηθούν «ζωντανοί» αφήνοντας τη θεραπευόμενη μητέρα να
προχωρήσει με δικό της ρυθμό. Έτσι η ίδια μαθαίνει πώς να ζει τη ζωή της. Βέβαια,
κατά τη διαδρομή της θεραπευτικής σχέσης θα δημιουργηθεί από τη θεραπευόμενη
επιθετικότητα και ενοχή ενώ άλλες φορές γίνονται προσπάθειες να «σαγηνεύσει» τον
θεραπευτή ή εκφράζει την αμφιθυμία για τη μητέρα της. Ο στόχος είναι η θανάτωση
των καταστάσεων του εαυτού της ή της «νεκρής» μητέρας. Στο τέλος τα φαντάσματα
εξαφανίζονται και μια νέα αρχή ζωής ξεπροβάλλει για τη θεραπευόμενη μητέρα.
BINA ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ vingian@hotmail.gr
ΜSc cand «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ»
MSc «ΠΡΟΗΓΜΕΝΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ»
MSc «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ»
BSc « MAIEYTIKH»
Δείτε επίσης: “Νιώθω πολύ άσχημα που δεν κατάφερα φυσικό τοκετό”
