Η χρήση του όρου “Μεσογειακή Διατροφή” για πρώτη φορά αναφέρεται στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1948, μετά το τέλος του πολέμου η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε τη βοήθεια της Αμερικής προκειμένου να προσφέρει τις γνώσεις και τους πόρους της ως εκβιομηχανισμένη χώρα για να αποφευχθεί ο λιμός στο νησί της Κρήτης και να βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων. Το ίδρυμα Rockfeller λοιπόν χρηματοδότησε τη μελέτη και την ανέθεσε στον επιδημιολόγο Leland Allbaugh ο οποίος μετέβη στο νησί και με τη βοήθεια του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κατέγραψε για 128 νοικοκυριά – πάνω από 500 ανθρώπους- τις διατροφικές τους συνήθειες από ημερήσια μενού, αποθήκευση και κατανάλωση τροφίμων, παραγωγή τροφίμων και πρακτικές προετοιμασίας γευμάτων με σκοπό να διερευνήσουν την έκταση του υποσιτισμού.
Αυτό που ανακάλυψαν ο Allbaugh και οι συνεργάτες του ήταν πως οι Κρητικοί όχι μόνο δεν υποσιτίζονταν αλλά αντίθετα ήταν σε εξαιρετική φυσική κατάσταση και οι διατροφικές τους συνήθειες ήταν απόλυτα προσαρμοσμένες στο φυσικό περιβάλλον.
Πιο συγκεκριμένα διαπίστωσαν ότι οι Κρητικοί ακολουθούσαν μια διατροφή η οποία βασιζόταν κατά 61% σε φυτικά τρόφιμα: δημητριακά, καρπούς και σπόρους, πατάτες, όσπρια, φρούτα και λαχανικά, κατά 29% σε λιπαρά: κατά βάση ελαιόλαδο και ελιές και μόλις 7% σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης: κόκκινο κρέας (δύο φορές το μήνα), ψάρι και πουλερικά (μερικές φορές την εβδομάδα), αυγά (έως 4 την εβδομάδα) και γαλακτοκομικά-κυρίως τυρί και γιαούρτι (καθημερινά σε πολύ μικρές ποσότητες). Ακολουθούσαν δηλαδή μια διατροφή κατά 93% φυτική! Όλα όσα κατανάλωναν δε ήταν τοπικής παραγωγής– ό,τι μπορούσαν να καλλιεργήσουν καθώς δεν υπήρχε οικονομική δυνατότητα για εισαγόμενα προϊόντα.
Τα στοιχεία που συνέλεξαν από την έρευνα δημοσιεύτηκαν από το ίδρυμα Rockfeller το 1953 και η μελέτη συνοπτικά καταλήγει στο ότι «οι ελιές, τα δημητριακά, οι καρποί, τα όσπρια, τα πράσινα λαχανικά, τα βότανα και τα φρούτα μαζί με περιορισμένες ποσότητες κατσικίσιου κρέατος και γάλακτος, κυνηγιού και ψαριού αποτελούσαν τη βάση της κρητικής διατροφής.. από τα γεύματα δεν έλειπε ποτέ το ψωμί..το ελαιόλαδο και οι ελιές συνέβαλλαν καθοριστικά στη θερμιδική αξία των γευμάτων ενώ η κατανάλωση κρασιού ήταν συχνή μαζί με τα γεύματα.»
Παρά το γεγονός ότι η διατροφή αυτή ήταν για τους Κρητικούς περισσότερο λόγω ανάγκης παρά προτίμησης, ήταν πλήρης σε θρεπτικά συστατικά σε σύγκριση με τη διατροφή των Αμερικάνων την ίδια περίοδο. Τα ευρήματα της μελέτης Rockfeller έγιναν αντικείμενο ενδιαφέροντος και πεδίο έρευνας αργότερα τη δεκαετία του 1950. Την ίδια περίοδο στην Αμερική ο επιδημιολόγος Ancel Keys μελετούσε την πρωτοφανή αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων και την ανάδειξή τους στην υπ’ αριθμόν ένα αιτία θανάτου για τους Αμερικάνους της ηλικιακής ομάδας 40-59 ετών. Ο Ancel Keys αποφασισμένος να διερευνήσει αυτό το φαινόμενο έγινε ο εμπνευστής της μεγαλύτερης επιδημιολογικής μελέτης της εποχής η οποία ξεκίνησε το 1947 με σκοπό να μελετήσει τους λόγους που οι Αμερικάνοι αυτής της ηλικιακής ομάδας είχαν τόσο αυξημένους δείκτες θνητότητας από εμφράγματα.
Ένα ταξίδι του στην Ιταλία του έδωσε την αφορμή για να διερευνήσει την επίδραση της διατροφής στην εμφάνιση καρδιαγγειακών νόσων καθώς όπως παρατήρησε οι Ιταλοί εκείνη την περίοδο είχαν εξαιρετικά χαμηλά αντίστοιχα ποσοστά θνητότητας. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 λοιπόν ξεκίνησε η επισταμένη συλλογή στοιχείων από διάφορες χώρες στις οποίες οι πληθυσμοί μελετήθηκαν σε σχέση με τα επίπεδα χοληστερόλης, τα ποσοστά εμφραγμάτων καθώς και τις διατροφικές συνήθειες κ έτσι δημιουργήθηκε η Μελέτη των Επτά Χωρών. Ιδιαίτερη προσοχή στράφηκε σε συγκεκριμένα χωριά της Ιταλίας , της Κρήτης και της Κέρκυρας στα οποία υπήρχε σχεδόν μηδενικό ποσοστό θνητότητας από εμφράγματα. Η βασική υπόθεση της μελέτης ήταν ότι οι διαφορές στα ποσοστά καρδιαγγειακής νόσου μεταξύ αυτών των χωρών σχετίζoνταν με τα φυσικά χαρακτηριστικά των πληθυσμών, τα επίπεδα σωματικής άσκησης, τα επίπεδα χοληστερόλης και τις διατροφικές συνήθειες με ιδιαίτερη έμφαση στην κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών.
Ήταν τότε που επινοήθηκε η έννοια «Μεσογειακή διατροφή» από τον Ancel Keys και στην ουσία η πρώτη φορά που συσχετίστηκε η υγεία με τη διατροφή μέσα από μια μακροχρόνια μελέτης. Με αφορμή τα ευρήματά του, το 1959, ο Keys συνέταξε μια λίστα με συστάσεις για βέλτιστη υγεία και πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων:
- Διατηρείστε υγιές σωματικό βάρος.
- Αποφύγετε τα κορεσμένα λιπαρά δηλαδή αυτά που βρίσκονται κατά βάση στα ζωικά τρόφιμα και προτιμήστε γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών.
- Προτιμήστε τα φυτικά έλαια αλλά κρατήστε την κατανάλωση λιπαρών κάτω του 30% των συνολικών θερμίδων.
- Καταναλώστε αφθονία φρέσκων φρούτων και λαχανικών.
- Αποφύγετε την υψηλή κατανάλωση αλατιού και ζάχαρης.
- Μην ξεχνάτε να ασκείστε καθημερινά και να περνάτε χρόνο στη φύση.
- Περιορίστε το κάπνισμα, την κατανάλωση αλκοόλ και το στρες της δουλειάς.
Αν συγκρίνουμε το πρότυπο Μεσογειακής Διατροφής της δεκαετίας του ’50 με τη διατροφή που ακολουθούν οι μεσογειακοί λαοί σήμερα διαπιστώνουμε πως έχουμε απομακρυνθεί εξαιρετικά από αυτές τις υγιεινές συνήθειες. Επιπλέον, ακόμα κ αν κανείς ακολουθεί την πρωτότυπη Μεσογειακή Διατροφή σήμερα, δηλαδή αποφεύγοντας το κόκκινο κρέας αλλά συμπεριλαμβάνοντας συχνά ή καθημερινά μέτριες ποσότητες από γαλακτοκομικά, ψάρι πουλερικά και αυγά στη διατροφή του πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του την ποιότητα αυτών των τροφών σήμερα σε σχέση με τότε.
Καταρχάς τη δεκαετία του ’50 η παραγωγή αυτών των προϊόντων ήταν τοπική και πολύ περιορισμένη. Κάθε νοικοκυριό ήταν ζήτημα αν είχε δύο ή τρεις κατσίκες και κάποιες λίγες κότες που αφενός δεν ήταν η μία γενετικός κλώνος της άλλης αφετέρου δεν έπαιρναν φάρμακα και ορμόνες για να μη χαλάσει η παραγωγή ή να επιταχυνθεί η διαδικασία. Επίσης τα ψάρια που έτρωγαν ψαρεύονταν από καθαρά νερά και όχι από τα σημερινά θαλάσσια ύδατα που είναι γεμάτα βαρέα μέταλλα και μικροπλαστικά σε κάθε μήκος και πλάτος της γης. Το γεγονός επίσης ότι η κατανάλωση αυτών των τροφών περιορίζονταν σε μόλις 7% της συνολικής δίαιτας, συνδυαζόταν με ένα παρθένο περιβάλλον το οποίο δεν πιεζόταν στα όρια της βιωσιμότητάς του προκειμένου να ικανοποιήσει τις ορέξεις του πληθυσμού και το οποίο ήταν σχεδόν ελεύθερο από επίμονους οργανικούς ρύπους (persistent organic pollutants-POPs) οι οποίοι σήμερα είναι μια αόρατη θηλιά γύρω από το λαιμό μας και επηρεάζει ακόμα και ζώα οικόσιτα και ελευθέρας βοσκής.
Και αν κανείς σκέφτεται ότι και τα φυτικά τρόφιμα είναι γεμάτα φυτοφάρμακα οπότε δεν έχει διαφορά τελικά τι επιλέγουμε να φάμε, ίσως δε γνωρίζει την έννοια της βιοσυσσώρευσης, το φαινόμενο δηλαδή κατά το οποίο η συγκέντρωση μη μεταβολιζόμενων περιβαλλοντικών ρύπων αυξάνεται στους ιστούς των οργανισμών όσο ανεβαίνουμε στην τροφική αλυσίδα. Το φαινόμενο αυτό όπως είναι φυσικό επιβαρύνει πρωτίστως τα ανώτερα θηλαστικά με κορωνίδα τα θηλάζοντα βρέφη που είναι στην κορυφή της διατροφικής αλυσίδας. Αν λοιπόν το μαρούλι έχει συγκέντρωση ρύπων x, η αγελάδα που τρώει το μαρούλι έχει στο σώμα της συγκέντρωση 10x, η μητέρα που τρώει μοσχαρίσιο κρέας θα έχει 100x και αν θηλάζει το μωρό της αυτό θα συγκεντρώνει την τοξική ουσία στο σώμα του 1000x. Οπότε στο ερώτημα αν είναι καλύτερο να φάω το μαρούλι ή το μοσχάρι νομίζω η ζυγαριά γέρνει προς το μαρούλι.
Φυσικά κανείς δε μπορεί να πει με σιγουριά ότι καταναλώνοντας ζωικά τρόφιμα θα είναι σε μερικά χρόνια απαραιτήτως ασθενής. Όμως σίγουρα δεν είναι τυχαία η ραγδαία αύξηση πλήθους παθήσεων τις τελευταίες δεκαετίες όπως τα καρδιαγγειακά, ο διαβήτης,οι διάφοροι τύποι καρκίνου, τα αυτοάνοσα που ο σύγχρονος άνθρωπος έχει συμβάλλει στην εμφάνισή τους. Έχει να κάνει με τον τρόπο που ζούμε και τρεφόμαστε αλλά και το περιβάλλον το οποίο έχει υποβαθμιστεί εξαιρετικά εξαιτίας της δραστηριότητάς μας. Παρά δε το γεγονός ότι το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί, τα υγιή χρόνια που ζουν οι άνθρωποι (χωρίς φαρμακευτική αγωγή και ελεύθεροι νοσημάτων) όλο και μειώνονται.
Στο θέμα της διατροφής όπως και στην οικονομία υπάρχει το “κόστος ευκαιρίας”. Επιλέγοντας ένα πράγμα χάνεις κάτι άλλο. Αν πρέπει λοιπόν να κάνουμε επιλογή για το τι θα βάλουμε στο πιάτο μας είναι σοφό και έξυπνο να σκεφτούμε: Μπορώ να επιλέξω κάτι καλύτερο; Κάτι ΠΙΟ υγιεινό; Κάτι ΛΙΓΟΤΕΡΟ βλαβερό;
Στο θέμα της διατροφής επίσης υπάρχει και το οικονομικό συμφέρον. Η βιομηχανία τροφίμων μέσω της διαφήμισης και του marketing έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση διατροφικών συνηθειών και τη δημιουργία εσφαλμένων εντυπώσεων στους ανθρώπους για το τι είναι θρεπτικό και απαραίτητο για την υγεία τους, ενώ στην πραγματικότητα τα περισσότερα από αυτά που διαφημίζονται είναι καλά μόνο για τις τσέπες των παραγωγών τους. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ‘60 η διατροφή αλλάζει παγκοσμίως καθώς η βιομηχανία τροφίμων και το fast food αρχίζει να εξαπλώνεται με ραγδαίο ρυθμό.
Ως προς την κατανάλωση κόκκινου κρέατος η σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία είναι κατηγορηματική. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρά τις πιέσεις που δέχεται από την πανίσχυρη βιομηχανία κρέατος της Αμερικής έχει κατατάξει το κρέας θηλαστικών (κόκκινο κρέας) στην κατηγορία 2Α των καρκινογόνων, δηλαδή “πιθανότατα καρκινογόνο”. Ωστόσο τεράστιο μέρος των επαγγελματιών υγείας αγνοεί επιδεικτικά τη σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία και καθιστά τη στροφή των ανθρώπων προς πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες αδύνατη. Πόσες φορές έχετε ακούσει έναν παιδίατρο να συστήνει καθημερινή κατανάλωση κρέατος προκειμένου να εξασφαλιστεί η πρόσληψη σιδήρου αγνοώντας ότι για μερικά mg σιδήρου φορτώνουμε το σώμα των παιδιών με κορεσμένα λιπαρά και ένα σωρό ακόμα τοξικά παράγωγα που υπάρχουν στο κρέας; Αντίθετα, πόσους παιδίατρους ξέρετε να έχουν μελετήσει τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα που μιλάνε για την τοξικότητα του αιμικού σιδήρου και να προτρέπουν τους γονείς προς πιο υγιεινές επιλογές για τα παιδιά τους; Πόσους γιατρούς έχετε ακούσει να προτείνουν την κατανάλωση γαλακτοκομικών για γερά κόκαλα και για το πόσο απαραίτητο είναι το γάλα άλλων ζώων για τα παιδιά; Αντίθετα πόσους γιατρούς έχετε ακούσει να ενημερώνουν τους ανθρώπους για τη συσχέτιση κατανάλωσης γαλακτοκομικών με καρκίνους, αλλεργίες και πολλά άλλα; Πόσο εξωφρενικό είναι σε ασθενείς που αναρρώνουν στο νοσοκομείο μετά από bypass να σερβίρουν μπιφτέκι με πουρέ; Τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν τελειωμό.
Την επόμενη φορά που θα δείτε ροζ φιόγκο εκστρατείας κατά του καρκίνου του μαστού σε τυρί κρέμα αναρωτηθείτε γιατί άραγε ενώ τα γαλακτοκομικά έχουν συσχετιστεί με τον καρκίνο του μαστού, η εταιρεία περήφανα υποστηρίζει καμπάνιες για την εξάλειψη του καρκίνου; Η απάντηση είναι απλή: γιατί η γνώση των ανθρώπων είναι ελλιπής, οι επαγγελματίες υγείας είναι περισσότερο εκπαιδευμένοι στο δίπτυχο φαρμακο-νυστέρι παρά στην ουσιαστική τους αποστολή- να βοηθούν τους ανθρώπους να παραμένουν υγιείς και φυσικά γιατί το φιλάνθρωπο προφίλ της εταιρείας αυξάνει τις πωλήσεις.
Με αγάπη.
